Zmiany zapisów umowy ATP dot. transportu szybko psujących się artykułów żywnościowych

Transport szybko psujących się artykułów żywnościowych jest jednym z najważniejszych problemów transportu lądowego. Ze względu na ochronę zdrowia publicznego transportowi oraz bezpieczeństwu całego łańcucha transportu żywności należy stawiać wysokie wymagania.

Transport artykułów szybko psujących się został uregulowany już w 1970 roku w „Umowie o międzynarodowych przewozach szybko psujących się artykułów spożywczych i specjalnych środkach transportu przeznaczonych do tych przewozów” popularnie zwanej Umowie ATP (fr. Accord Transport Perissable). Promuje ona ujednolicenie warunków regulujących międzynarodowy przewóz łatwo psujących się artykułów spożywczych. Dotyczy to zarówno pojazdów, jak i dokumentów, które są wydawane na potrzeby takiego transportu, a także warunków samego przewozu artykułów. W przypadku przewożenia łatwo psujących się artykułów spożywczych za granicę w izolowanym pojeździe chłodniczym lub kontenerze, wiele krajów wymaga przestrzegania zapisów Umowy ATP, a pojazd musi posiadać aktualne świadectwo ATP. Podczas transportu żywność musi pozostawać w wymaganych warunkach, z których najważniejszym jest utrzymanie temperatury na wymaganym poziomie. Konieczne jest przestrzeganie warunków budowy środków transportu, a także certyfikowanie pojazdów przewożących żywność zgodnie z Umową ATP.

Regulacje Umowy ATP są aktualizowane co parę lat, głównie ze względu rozwoju techniki i konieczności dostosowania regulacji prawnych do aktualnej rzeczywistości przewozów artykułów. Pracę nad jej zapisami prowadzi Grupę Robocza do spraw Przewozu Szybko Psujących się Artykułów Żywnościowych (WP.11) Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ. Pierwsza wersja regulacji wydana w 1970 roku aktualizowana była dziewięć razy – ostatni raz 6 lipca 2020 roku zastępując regulacje z roku 2018 [1]. Umowa ATP zawiera i wyszczególnia następujące informacje:

• wykaz środków spożywczych przeznaczonych do przewozu zgodnie z ATP i ustala dopuszczalną temperaturę ich przewozu;
• ogólne normy techniczne dla pojazdów izotermicznych;
• procedurę testowania sprzętu na zgodność z normami;
• system certyfikacji sprzętu, który spełnia normy.

Umowa reguluje jednolite warunki przewozu drogowego i kolejowego łatwo psujących się środków spożywczych, jeżeli miejsce załadunku i miejsce rozładunku znajdują się w dwóch różnych państwach, a miejsce rozładunku znajduje się na terytorium umawiającego się Państwa. W szczególności Załącznik 1 zawiera definicje i normy dotyczące specjalnego wyposażenia do przewozu łatwo psujących się artykułów spożywczych (urządzenia izolowane, chłodzone, chłodzone mechanicznie i ogrzewane), w tym specyfikacje techniczne (w szczególności współczynnik K) oraz klasy chłodnicze (od A do F) i grzewcze (od A do L). Jedną z najważniejszych części umowy jest dodatek 2 do załącznika 1, który określa metody i procedury pomiaru i sprawdzania zdolności izolacyjnej oraz skuteczności urządzeń chłodniczych lub grzewczych specjalnych środków transportu do przewozu szybko psujących się artykułów spożywczych. Załączniki 3-4 zawierają postanowienia dotyczące świadectwa zgodności i oznakowania środków transportu używanych do przewozu szybko psujących się artykułów spożywczych. Wreszcie, załączniki 2 i 3 odnoszą się do warunków temperaturowych, których należy przestrzegać podczas przewozu szybko (głęboko) mrożonych i mrożonych (załącznik 2) i schłodzonych artykułów żywnościowych (załącznik 3), a także do potrzeby monitorowania i rejestrowania temperatur w przypadku mrożonek [2]. Na chwilę obecną zapisy ATP ratyfikowało 50 krajów na świecie, w tym Polska (w 1984 roku). [3]

W artykule tym przedstawimy najistotniejsze zmiany, jakie zostały wprowadzone w ostatnim wydaniu omawianej Umowy ATP (z 6 lipca 2020 r.) w stosunku do wydań poprzednich od 2015 roku. Są one ważne szczególnie dla stacji badawczych, jednak z uwagi na wprowadzanie również nowej klasyfikacji i oznaczeń dla niektórych środków transportu, dotyczą także samych użytkowników takich pojazdów. Zmiany dla porządku podzieliliśmy na zmiany dotyczące procedur pomiarowych i definicji, raportów z pomiarów własności oraz znaków rozpoznawczych do naniesienia na specjalnych środkach transportu, które rozszerzono w poprzedniej aktualizacji regulacji ATP z 2016 roku [1]. Sam tekst umowy nie uległ w opisywanym okresie zmianom, inaczej jest z Załącznikami.

Postanowienia ATP mają zastosowanie do wszystkich przewozów, zarówno kolejowych, drogowych, jak i kombinacji tych dwóch. Pojazdy klasyfikuje się według obecności i rodzaju urządzeń chłodniczych, rodzaju izolacji termicznej (normalnej lub wzmocnionej) oraz temperatury, jaką można utrzymać wewnątrz jednostki. Umowa ATP do 2015 roku regulowała procedury pomiarowe dla określenia właściwości fizycznych (takich jak np. współczynnik K, powierzchnia, temperatury itd.) środków transportu zaliczanych do grup: izolowany termicznie – izotermiczny; z układem chłodniczym – lodownia; z mechanicznym urządzeniem chłodniczym – chłodnia; ogrzewany środek transportu; wielotemperaturowy. Tutaj do obecnego podziału dodano nowy rodzaj środka transportu z mechanicznym urządzeniem chłodniczym i grzewczym, dla którego wyróżniono 12 klas (A-L) w zależności od zastosowanej izolacji i właściwości grzewczo-chłodniczych. Nowy grupa opisuje środek transportu z izolacją termiczną, wyposażony we własne urządzenie chłodnicze (np. wyposażony w sprężarkę mechaniczną) i grzewcze (np. wyposażony w grzałki elektryczne) lub obsługiwany wspólnie z innymi środkami transportu przez takie urządzenie lub wyposażony w agregaty chłodniczo-grzewcze zdolne zarówno do obniżania temperatury wewnątrz pustego nadwozia, a następnie utrzymywania jej w sposób ciągły, jak i do podwyższania temperatury, a następnie utrzymywania jej przez co najmniej 12 godzin bez dodatkowego źródła ciepła na praktycznie stałym poziomie [1]. Ten środek transportu został również wyszczególniony w nowym wzorze świadectwa ATP

W każdym pojeździe w regularnych odstępach czasu należy przeprowadzać kontrole i testy sprawdzające wydajność chłodniczą i stan izolacji termicznej. W procedurze pomiaru własności izolacji termicznej środków transportu (współczynnik K) procedury pozostały w mocy z jedną zmianą. Zarówno średnią temperaturę zewnętrzną, jak i średnią temperaturę wewnętrzną nadwozia należy odczytywać przynajmniej co 5 minut (zmiana w stosunku do odczytu – nie rzadziej niż raz na 15 minut). Doprecyzowano również regulacje dotyczące niepewności pomiarowej. Stacje badań powinny być wyposażone w niezbędne urządzenia i przyrządy zapewniające możliwość określenia współczynnika K z maksymalną niepewnością pomiaru ± 10%, gdy stosuje się metodę chłodzenia wewnętrznego, i ± 5%, gdy stosuje się metodę ogrzewania wewnętrznego. Dodatkowo przy obliczaniu niepewności rozszerzonej pomiaru współczynnika K poziom ufności powinien wynosić co najmniej 95% [1].  

Dla procedury pomiaru efektywności urządzeń cieplnych stosowanych w pojazdach rozszerzono kryteria pomyślnego zaliczenia badania lub pominięcia ponownego badania w przypadku zamiany czynnika chłodniczego. Tutaj właściwy organ może podjąć decyzję po wcześniejszym upewnieniu się co do parametrów chłodniczych jednostek, których ten przepis dotyczy (głównie upewnienie się, czy użyteczna wydajność chłodnicza nowego urządzenia chłodniczego w temperaturze przewidzianej dla danej klasy środka transportu jest co najmniej równa użytecznej wydajności chłodniczej urządzenia zamienionego). Wprowadzono również procedurę pomiaru efektywności dla środka transportu z mechanicznym urządzeniem chłodniczym i grzewczym, co stanowi konsekwencję objęcia tej grupy pojazdów regulacjami ATP. Szczegółów procedury należy szukać w najnowszym wydaniu umowy ATP (rozdział 3.4 Załącznik 1 dodatek 1) [1].

Aktualizacja regulacji wnosi również istotną zmianę w sposobie testowania i raportowania badań agregatów chłodniczych w przypadku zmiany czynnika chłodniczego. Sama procedura polega na pełnym teście agregatu chłodniczego z jednym czynnikiem chłodniczym – czynnikiem chłodniczym odniesienia. Należy tutaj podkreślić, iż wymagane jest, aby zamienny czynnik chłodniczy miał właściwości termodynamiczne i chemiczne podobne do czynnika odniesienia i podobne zachowanie w obiegu chłodniczym, szczególnie pod względem wydajności chłodniczej. Kolejna zmiana dotyczy procedury sprawdzania efektywności urządzenia chłodniczego pojazdów z izolacją termiczną będących w eksploatacji, gdzie poszczególne paragrafy uzupełniono o jednostki z mechanicznym urządzeniem chłodniczym, w którym zastosowano wyposażenie wielokomorowe (multitemperaturowe). Wspomniane badanie w tym przypadku należy wykonać jednocześnie dla wszystkich komór, według wytycznych opisanych w Załączniku 1 do Umowy ATP [1].

Zmiany w opisie procedur pomiarowych zamyka nowa procedura (rozdział 9 umowy ATP Załącznik 1, dodatek 2) [1] dotycząca pomiaru pojemności jednostek przechowujących gaz skroplony i wymiarowania urządzeń wykorzystujących te jednostki. Ujęto tam zarówno definicję jednostki na gaz skroplony z jedną temperaturą (jednokomorowa), jak i wielotemperaturową (wielokomorowa) oraz procedury pomiarów wydajności chłodniczej, wielkości fizycznych (temperatura, przepływ gazu itd.) oraz wytyczne dotyczące wymiarowania i certyfikacji urządzeń chłodniczych wielotemperaturowych do gazów skroplonych.

W Załączniku 1 Dodatku 1 do Umowy ATP [1] podane zostały wzory raportów z badań odpowiednie dla badanego środka transportu, według których raporty należy sporządzać. Wzory te w dużej mierze nie zostały zmienione, poza zmianami kosmetycznymi i uściśleniu niektórych wskaźników. Opisane powyżej nowe regulacje dotyczące niepewności pomiarowych zostały również przełożone na wzory raportów. Maksymalny błąd pomiaru opowiadający wykonanemu badaniu zamieniono niepewnością rozszerzoną związaną z zastosowanym testem (wraz z określeniem współczynnika rozszerzenia dla przyjętego poziomu ufności). We wzorach nr 5, 7, 9, 11 i 12 dodano również pozycje mające na celu uściślenie parametrów stosowanego urządzenia chłodniczego. Nowością jest wzór raportu numer 13 dotyczący określenia mocy chłodzącej urządzenia chłodniczego zgodnie ze wspomnianym wcześniej rozdziałem 9 umowy ATP załącznika 1, dodatek 2 – dla jednostek na gaz skroplony.

Wprowadzenie nowego rodzaju pojazdu niosło ze sobą zmianę w postaci rozszerzenia klasyfikacji pojazdów i stosowanych oznaczeń na pojazdach. Tutaj uwzględniono zarówno pojazdy chłodnicze, jak i grzewcze. Pełna klasyfikacja opisuje: dla pojazdów chłodni - sześć klas, w odniesieniu do temperatury, od +12 do poniżej -20 ºC. Klasy od A do C odnoszą się do pojazdów, w których można wybrać i utrzymywać temperaturę wewnętrzną na stałym poziomie, podczas gdy klasy od D do F odnoszą się do pojazdów, w których temperatura wewnętrzna może być utrzymywana tylko poniżej ustalonej wartości. W przypadku pojazdów ogrzewanych wyróżnia się cztery klasy w zależności od temperatury zewnętrznej, przy czym temperatura wewnętrzna może być utrzymywana na poziomie nie niższym niż +12 ºC. Dla pojazdów z mechanicznym urządzeniem chłodniczym i grzewczym wprowadzono 12 klas A-L w zależności od szerokości zakresu temperatur, w którym urządzenie może obniżać temperaturę wewnątrz pustego nadwozia, a następnie utrzymywać ją w sposób ciągły w zależności od temperatury zewnętrznej.

Obecna wersja umowy ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa żywności poprzez weryfikację, czy środki transportu w łańcuchu chłodniczym spełniają precyzyjne wymagania. Opisane w powyższych akapitach zmiany dotyczą tylko procedur pomiarowych i właściwości wykorzystywanych środków transportu, zmianom nie uległy regulacje, w których podano maksymalną temperaturę, jaką niektóre artykuły spożywcze mogą osiągnąć podczas transportu (załączniki 2 i 3) [1].

Dorota NIEDOJADŁO, Damian CHLEBDA, Bogdan SZCZEPAŃSKI

 

 

Literatura:

[1]       Agreement on the International Carriage of Perishable Foodstuff s and on the Special Equipment to be Used for such Carriage (ATP), wersje z: 6 lipca 2020, 6 stycznia 2018, 19 grudnia 2016, 30 września 2015

[2]       “Food safety and transport” Road Map for accession to and implementation of the “Agreement on the international carriage of perishable foodstuffs and on the special equipment to be used for such carriage (ATP)” https://www.unece.org/fileadmin/DAM/trans/main/wp11/ATP_publication/2017/V4e-ATP_Road_Map_-_Final_-_web.pdf dostep 10.11.12 r.

[3]       https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx, dostęp 09.11.12 r.