Założenia i uwagi do projektu ustawy o substancjach zubożających warstwę ozonową

Ministerstwo Środowiska RP opublikowało "Założenia do projektu ustawy o substancjach zubożających warstwę ozonową" oraz zestawienie uwag zgłoszonych w toku konsultacji dotyczących projektu ustawy f-gazowej.

stanowiącej transpozycję rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
NR 842/2006 z dnia 17 maja 2006 r.
w sprawie niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych
(DZ. U. L 161 z 14.06.2006, STR. 1-1)
Na 118 stronach zestawienia

Warstwa ozonowa to naturalny filtr chroniący organizmy żywe przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym. Systematyczne zmniejszanie się ilości ozonu w warstwie ozonowej (spowodowane przez substancje posiadające współczynnik potencjału niszczenia ozonu) powoduje zmniejszenie skuteczności jej działania jako filtra promieniowania ultrafioletowego, zwiększając tym samym ryzyko jego szkodliwego oddziaływania na żywe organizmy na Ziemi. Substancje te nie tylko niszczą warstwę ozonową, ale również mają wysoki współczynnik globalnego ocieplenia i należą do czynników przyczyniających się do wzrostu temperatury na naszej planecie.

Polska, jako Strona Konwencji wiedeńskiej i Protokołu montrealskiego, a także państwo członkowskie UE, zobowiązana jest do ochrony warstwy ozonowej. Nasz kraj ma podejmować działania służące redukcji emisji substancji, które ją zubażają, tj. substancji kontrolowanych i tzw. „nowych substancji” wymienionych w rozporządzeniu WE nr 1005/2009 w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2009:286:0001:0030LDF)

Do realizacji w/w celów Ministerstwo Środowiska przygotowało założenia do projektu ustawy o substancjach zubożających warstwę ozonową. Na podstawie tego dokumentu zostanie przygotowany projekt ustawy, który (wraz z aktami wykonawczymi) będzie regulować wszystkie dotychczas wprowadzone przez KE wymagania związane z postępowaniem w zakresie w/w substancji.

Projekt znajduje się obecnie na etapie konsultacji społecznych i międzyresortowych.

Obecnie w krajowym systemie prawnym funkcjonuje ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową. Ustawa weszła w życie bezpośrednio po akcesji Polski do Unii Europejskiej i była stosowana łącznie z rozporządzeniem WE nr 2037/2000 w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową. W związku z aktualnie obowiązującym rozporządzeniem WE nr 1005/2009 obecnie funkcjonująca ustawa wymaga zmiany.

Ze względu na fakt, iż substancje zubożające warstwę ozonową są wykorzystywane w większości w tych samych zastosowaniach, co fluorowane gazy cieplarniane, projekt założeń do projektu ustawy o substancjach zubożających warstwę ozonową powinien zostać także w jak największym zakresie zharmonizowany z przepisami projektowanej ustawy o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych.

- obowiązki podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w zakresie produkcji i usług związanych ze stosowaniem substancji zubożających warstwę ozonową, a także z obrotem tymi substancjami oraz obowiązki podmiotów użytkujących produkty, urządzenia i systemy zawierające te substancje,
- zadania organów i jednostek właściwych w sprawach substancji kontrolowanych oraz postępowania z produktami, urządzeniami, systemami ochrony przeciwpożarowej i gaśnicami, a także systemami klimatyzacji w niektórych pojazdach silnikowych, zawierającymi te substancje,
- sankcje za naruszenie przepisów dotyczących substancji kontrolowanych oraz produktów, urządzeń, systemów ochrony przeciwpożarowej i gaśnic, jak też systemów klimatyzacji w niektórych pojazdach silnikowych, zawierających te substancje.

1) kontrolę szczelności urządzeń i systemów ochrony przeciwpożarowej,
2) odzysk substancji zubożających warstwę ozonową z urządzeń, systemów ochrony przeciwpożarowej oraz gaśnic i systemów klimatyzacji samochodowej,
3) zakazy wprowadzania substancji, produktów i urządzeń zawierających substancje zubożające warstwę ozonowa lub od nich uzależnionych, z pewnymi wyjątkami.

- Utworzenie centralnych systemów gromadzenia danych. Przewiduje się utworzenie i prowadzenie Centralnego Rejestru Operatorów Urządzeń i Systemów Ochrony Przeciwpożarowej, wykonywanie analiz i opracowań danych przekazywanych do tego rejestru oraz utworzenie i prowadzenie bazy danych, w której gromadzone będą dane zawarte w sprawozdaniach, przekazywanych, zgodnie z art. 23 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 1005/2009, przez podmioty prowadzące działalność w poszczególnych sektorach oraz wykonywanie analiz i opracowań danych przekazywanych do tej bazy. Takie rozwiązanie zapewni pełne monitorowanie postępowania z substancjami zubożającymi warstwę ozonową, co pozwoli na uniknięcie niekontrolowanej emisji tych substancji do atmosfery. System gromadzenia danych ze sprawozdań dotyczących substancji zubożających warstwę ozonową będzie prowadzony łącznie z centralnym systemem gromadzenia danych ze sprawozdań dotyczących fluorowanych gazów cieplarnianych, w stosunku do których procedowane są założenia do ustawy.
- Projekt przewiduje wprowadzenie certyfikatów. Personel i podmioty, które wykonują określone czynności w stosunku do urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych i pomp ciepła, są zobowiązani na mocy rozporządzeń unijnych do posiadania odpowiednich kwalifikacji. Podobne przepisy (wymaganie posiadania świadectwa kwalifikacji) istnieją już w Polsce od 2004 roku, kiedy to weszła w życie ustawa o substancjach zubożających warstwę ozonową. Proponuje się, aby personel i podmioty, o których mowa powyżej zobowiązane były do posiadania odpowiednich certyfikatów. Certyfikaty dla personelu powinny być wydawane przez tzw. jednostki certyfikujące, ustanowione w krajowych przepisach ustawowych lub wykonawczych albo wyznaczone przez właściwy organ państwa członkowskiego bądź przez inne uprawnione organy. Jednocześnie w aktach tych wprowadzono pojęcie „jednostki oceniającej” na określenie podmiotu organizującego egzaminy dla personelu, i wskazano, że jednostki takie powinny być wyznaczane przez właściwy organ państwa członkowskiego lub inne organy do tego uprawnione.
- Projekt ustawy przewiduje ponadto przekazywanie (w formie formularzy mających postać dokumentów elektronicznych) rocznych sprawozdań dotyczących substancji kontrolowanych i nowych substancji. Sprawozdania przekazywać będą podmioty wprowadzające po raz pierwszy substancji kontrolowanych i nowych substancji do obrotu na terytorium Polski oraz wywożące te substancje z terytorium naszego kraju; podmiotów stosujących substancje kontrolowane i nowe substancje, w rozumieniu definicji stosowania zawartej w rozporządzeniu (WE) 1005/2009 z uwzględnieniem ich stosowania w produkcji, instalacji, serwisowaniu lub konserwacji urządzeń i systemów ruchomych oraz systemów klimatyzacji samochodowej, a także prowadzące ich odzysk, recykling, regenerację lub zniszczenie w rozumieniu przepisów rozporządzenia (WE) 1005/2009.
- Kontrolę przestrzegania przepisów ustawy, a także przepisów rozporządzeń Komisji Europejskiej sprawować będą organy Inspekcji Ochrony Środowiska oraz organy Państwowej Straży Pożarnej. Proponuje się także , aby organy celne były zobowiązane do sporządzenia harmonogramu kontroli importu i eksportu substancji kontrolowanych i ich substytutów w danym roku kalendarzowym, przeprowadzania tych kontroli i przekazywania sprawozdania z kontroli przeprowadzonych w danym roku kalendarzowym ministrowi środowiska do 31 marca roku następnego.
- Projekt przewiduje wprowadzenie opłaty za substancje kontrolowane i nowe substancje, pobieranej za wprowadzanie do obrotu po raz pierwszy na terytorium RP tych substancji. Opłata ta będzie pobierana zarówno za substancje kontrolowane i nowe substancje wprowadzane po raz pierwszy do obrotu na terytorium Polski w pojemnikach, jak i za te substancje zawarte we wprowadzanych po raz pierwszy do obrotu na terytorium naszego kraju produktach, urządzeniach, i systemach ochrony przeciwpożarowej, gaśnicach oraz systemach klimatyzacji w niektórych pojazdach silnikowych. Podstawę obliczenia wysokości opłaty za substancje kontrolowane i nowe substancje stanowić będzie ilość substancji kontrolowanej lub nowej substancji, wprowadzonej do obrotu. Podmioty zobowiązane do wnoszenia opłat będą składały marszałkowi województwa, właściwemu ze względu na siedzibę danego podmiotu, rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty za substancje kontrolowane i nowe substancje, do 31 marca następującego po roku, którego dotyczy opłata. W przypadku, gdy w/w podmiot nie będzie miał siedziby w Polsce, będzie składał sprawozdania Marszałkowi Województwa Mazowieckiego. Opłaty będą wnoszone do urzędów wojewódzkich, a następnie przekazywane do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Dzięki proponowanej w założeniach do ustawy opłacie możliwe będzie ograniczenie ilości wprowadzanych do Polski fluorowanych gazów cieplarnianych oraz produktów, urządzeń i systemów zawierających te gazy, poprzez szersze wykorzystywanie przyjaznych dla środowiska substytutów tych gazów oraz produktów, urządzeń i systemów zawierających takie substytuty, dla których nie będzie opłat. Ponadto proponowany w założeniach system pozwoli dofinansowywać działania w zakresie uzyskiwania certyfikacji, przeprowadzania szkoleń, edukacji i podnoszenia świadomości ekologicznej w zakresie substancji zubożających warstwę ozonową.
- Kary pieniężne. W przypadkach naruszeń przepisów wspólnotowych oraz krajowych założenia wskazują kary od 3 tysięcy złotych za np. nieprzekazanie sprawozdań lub ich kopii do 30 tysięcy złotych za np. nieprzestrzeganie zakazów przywozu i wywozu, w rozumieniu rozporządzenia (WE) nr 1005/2009, substancji kontrolowanych lub produktów i urządzeń zawierających te substancje lub od nich uzależnionych. Kary pieniężne będzie wymierzał, w drodze decyzji administracyjnej wojewódzki inspektor ochrony środowiska lub komendant wojewódzki państwowej straży pożarnej, w zakresie swoich kompetencji.
- Ponadto w projekcie założeń ustanawia się procedury zgłaszania przed podmioty wniosków o odstępstwa od przepisów rozporządzenia i ich rozpatrywania przez właściwą władzę przed zgłoszeniem do KE. Oznacza to, że podmiot taki mógłby przed wystąpieniem do KE z wnioskiem o odstępstwa, skierować do ministra środowiska prośbę o weryfikację wniosku. Minister właściwy do spraw środowiska ma określić wzór wniosku.
- Wprowadzający na terytorium Polski produkty, urządzenia, systemy ochrony przeciwpożarowej oraz gaśnice, zawierające substancje kontrolowane, a także pojemniki zawierające te substancje, będzie musiał umieszczać na nich odpowiednie etykiety oraz instrukcje dotyczące ich przeznaczenia i funkcjonowania. Zakłada się, że etykiety oraz instrukcje będą musiały być przygotowane w języku polskim.

1) podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w zakresie produkcji i usług związanych ze stosowaniem substancji zubożających warstwę ozonową, zarówno kontrolowanych, jak i nowych, a także z obrotem tymi substancjami,

2) podmiotów użytkujących produkty, urządzenia i systemy zawierające te substancje,

3) marszałków województw pobierających opłaty za substancje kontrolowane,

4) organów administracji rządowej,

5) Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,

6) Instytutu Chemii Przemysłowej, jako wyspecjalizowanej jednostki,

7) Państwowej Straży Pożarnej.

PRZYPOMNIJMY:

Substancje kontrolowane są substancjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska ze względu na zdolność do zubażania warstwy ozonowej. Zdolność ta określana jest za pomocą współczynnika potencjału niszczenia ozonu (ODP) i ustalana odrębnie dla każdej substancji zubożającej warstwę ozonową.

Substancje zubożające warstwę ozonową określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1005/2009 w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową jako substancje kontrolowane były powszechnie wykorzystywane w Polsce w ilości rzędu nawet kilku tysięcy ton na rok w następujących zastosowaniach:

1) jako czynniki chłodnicze w urządzeniach chłodniczych, klimatyzacyjnych i pompach ciepła, zarówno stacjonarnych (znajdujących się w centrach handlowych, sklepach, zakładach przemysłowych, magazynach, szkołach, szpitalach i wielu innych budynkach użyteczności publicznej), jak i ruchomych (znajdujących się w różnego rodzaju pojazdach i innych środkach transportu),
2) jako czynniki spieniające do wytwarzania pianek, zwłaszcza poliuretanowych, oraz półproduktów do tych pianek,
3) jako czynniki gaśnicze w systemach ochrony przeciwpożarowej i gaśnicach,
4) jako gazy pędne w aerozolach i sprayach,
5) jako rozpuszczalniki,
6) jako surowce w procesach chemicznych,
7) jako czynniki ułatwiające procesy chemiczne.

Substancje te zostały w większości zastosowań zastąpione fluorowanymi gazami cieplarnianymi objętymi rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 842/2006 z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych lub innymi zamiennikami i są obecnie stosowane na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej jedynie w następujących przypadkach:

1) do konserwacji i serwisowania urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych i pomp ciepła – tylko substancje HCFC (wodorofluorowęglowodory) pochodzące z odzysku i poddane recyklingowi lub regenerowane (z ograniczeniami wynikającymi z rozporządzenia (WE) 1005/2009),
2) do konserwacji i serwisowania systemów ochrony przeciwpożarowej i gaśnic – tylko halony w zastosowaniach mających charakter krytyczny, określonych w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 744/2010 z dnia 18 sierpnia 2010 r. zmieniającym rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1005/2009 w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową, w zakresie zastosowań krytycznych halonów,
3) do celów laboratoryjnych i analitycznych – tylko w przypadkach dozwolonych przepisami unijnymi.

Tym niemniej duża ilość tych substancji (kilka tysięcy ton) wciąż zawarta jest w produktach (np. wyrobach zawierających pianki) oraz w urządzeniach (głównie chłodniczych, klimatyzacyjnych i pompach ciepła), systemach ochrony przeciwpożarowych i gaśnicach. Substancje te nie tylko niszczą warstwę ozonową (mają potencjał niszczenia ozonu (ODP) w granicach od kilku setnych (substancje HCFC) do dziesięciu (jeden z halonów), ale również większość z nich, w szczególności substancje CFC i HCFC, mają wysoki współczynnik ocieplenia globalnego (z reguły kilka tysięcy razy większy niż CO2) co powoduje, że ich emisja powinna być ściśle kontrolowana, a wykorzystywanie ściśle monitorowane.

Międzynarodowy obrót tymi substancjami jest obecnie bardzo ograniczony i ściśle regulowany postanowieniami rozporządzenia 1005/2009.

Należy dodać, ze oprócz substancji zubożających warstwę ozonową określonych w załączniku nr 1 do rozporządzenia (WE) nr 1005/2009 jako substancje kontrolowane, istnieją jeszcze inne substancje które także niszczą warstwę ozonową. Dlatego w rozporządzeniu (WE) nr 1005/2009 wprowadzono kategorię „nowych substancji” obejmującą kilka substancji, w stosunku do których wprowadzono pewne ograniczenia. Do „nowych substancji” należą:

* Dibromodifluorometan (halon-1202)
* 1-bromopropan (bromek n-propylu)
* Bromoetan (bromek etylu)
* Trifluorojodometan (jodek trifluorometylu)
* Chlorometan (chlorek metylu)

Źródło: Ministerstwo Środowiska