Wentylacja mechaniczna w budynkach jednorodzinnych - zmiany w przepisach

Zagadnieniom związanym z odpowiednią jakością powietrza w pomieszczeniach poświęca się coraz więcej uwagi. Ma to szczególne znaczenie w nowo budowanych oraz termomodernizowanych budynkach, w których lekceważenie systemu wentylacji powoduje opłakane skutki zarówno dla budynku, jak i jego mieszkańców.

Decyzja o wyborze rodzaju stosowanej w budynku wentylacji podejmowana jest często przez inwestora, który szukając argumentów za i przeciw poszukuje wskazówek m.in. w obowiązujących przepisach budowlanych.
W poniższym tekście podjęto próbę omówienia zastosowania systemu mechanicznej wentylacji wywiewnej oraz nawiewno-wywiewnej w świetle obowiązujących przepisów na przykładzie budynku jednorodzinnego.
Podstawowym przepisem wykonawczym do ustawy Prawo budowlane jest „rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie” (tekst rozporządzenia dot. wentylacji).
W momencie powstawania tekstu obowiązującym aktem prawnym był opublikowany w Dz.U. nr 15 poz.140 z 1999 r., znany był również oczekujący na zatwierdzenie projekt zmiany rozporządzenia, w którym zachowane zostały podstawowe wymogi dotyczące wentylacji, natomiast wprowadzono zagadnienia dostosowujące podejście do wentylacji obiektów budowlanych do nowych technologii stosowanych w budownictwie. W sposób jednoznaczny określone zostały wymogi, których interpretacja wywoływała trudności w powiązaniu ze sformułowaniami znajdującymi się w innych obowiązujących przepisach.
Wybór rodzaju wentylacji
Tak obowiązujące „rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie”, jak i projekt jego zmiany jasno określają przypadki, w których wentylacja grawitacyjna nie może być stosowana. W pozostałych budynkach zezwalają na stosowanie ciągłej wentylacji mechanicznej lub grawitacyjnej.
W obowiązującej normie PN-83/B-03430 „Wentylacja w budynkach mieszkalnych zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej”, zaktualizowanej w 2000 r., jednoznacznie wyeliminowano możliwość jednoczesnego stosowania w pomieszczeniach wentylacji mechanicznej i grawitacyjnej. Wyraźne potwierdzenie tego znajduje się w projekcie zmian do rozporządzenia. Powinno to wyeliminować spotykane czasami wykorzystywanie w pomieszczeniu kuchni lub łazienki kratek wywiewnych wentylacji naturalnej jednocześnie z ciągłą, mechaniczną wentylacją wywiewną. Współistnienie obu systemów zaburza kierunek przepływu powietrza w budynku i zmniejsza efektywność funkcjonowania wentylacji w budynku.
Organizacja przepływu powietrza w budynku
W realizacjach systemów mechanicznej wentylacji wywiewnej oraz wywiewno – nawiewnej w budynkach jednorodzinnych powietrze nawiewne dostarczane jest do pokoi: w przypadku wentylacji wywiewnej przez nawiewniki zewnętrzne, w przypadku wentylacji wywiewno – nawiewnej przez anemostaty kończące przewody instalacji nawiewnej. Obowiązujące przepisy przewidują kierunek przepływu powietrza od pomieszczeń mniej do bardziej zanieczyszczonych w celu zapobieżenia rozprzestrzenianiu się wilgoci, zapachów i innych zanieczyszczeń. W przypadku budynku jednorodzinnego oznacza to konieczność usuwania powietrza z kuchni, łazienek, ubikacji, pomocniczych pomieszczeń bezokiennych (np. garderoby) przez przewody wywiewne. Aby możliwy był napływ powietrza z pokoi do pomieszczeń bardziej zanieczyszczonych, norma PN-83/B-03430 przewiduje otwory wyrównawcze np. w postaci szczeliny pomiędzy dolną częścią drzwi a podłogą, otworu w drzwiach lub innych przegrodach budowlanych o przekroju netto: w drzwiach do pokoi mieszkalnych 80 m³, w drzwiach do kuchni, łazienek, ubikacji i innych pomieszczeń, z których powietrze jest usuwane 200 m³.
Na rys.1 przedstawiono przykładową instalację wentylacji nawiewno – wywiewnej z odzyskiem ciepła w budynku jednorodzinnym z uwzględnieniem kierunków przepływu powietrza.

Strumień objętości powietrza wentylacyjnego w budynku
Ilość wymienianego powietrza powinna zapewniać jego dobrą jakość w budynku. Istotną nowością w nowym projekcie rozporządzenia jest sprecyzowanie wielkości strumienia powietrza usuwanego. Zapis ten ma brzmienie:
„Strumień powietrza zewnętrznego doprowadzanego do pomieszczeń, nie będących pomieszczeniami pracy, powinien odpowiadać wymaganiom Polskiej Normy dotyczącej wentylacji, przy czym w mieszkaniach strumień ten powinien wynikać z wielkości strumienia powietrza wywiewanego, lecz być nie mniejszy niż 20 m³/h na osobę przewidywaną na pobyt stały w projekcie budowlanym”
.
Zapis ten umożliwia jednoznacznie wykorzystanie normy PN-83/B-03430/Az3:2000 do ustalenia ilości wymienianego powietrza z budynków mieszkalnych na podstawie ilości i rodzaju pomieszczeń w budynku.
W planowaniu ilości i kierunków przepływu powietrza w budynku należy ponadto uwzględnić paleniska na paliwo stałe, gazowe lub płynne, W nowym projekcie rozporządzenia znalazła się logiczna zmiana i uzupełnienie § 154 ust. 1 i 2 dotychczas obowiązującego przepisu, wg którego:
„§ 154 ust. 1 W pomieszczeniu z paleniskami na paliwo stałe, płynne lub z urządzeniami gazowymi pobierającymi powietrze do spalania z pomieszczenia i z grawitacyjnym odprowadzeniem spalin, a także jeżeli powietrze do spalania dostarczane jest z zewnątrz bezpośrednio do paleniska z zamkniętą komorą spalania szczelnym kanałem, stosowanie mechanicznej wentylacji wyciągowej jest zabronione.
Ust.2 Przepisu ust. 1 nie stosuje się do pomieszczeń, w których zastosowano wentylację nawiewno-wywiewną zblokowaną”
.
W nowej postaci przypadek ten regulowany jest przez zapisy, które powinny mieć brzmienie:

„§ 150 ust. 9 W pomieszczeniu z paleniskami na paliwo stałe, płynne lub z urządzeniami gazowymi pobierającymi powietrze do spalania z pomieszczenia i z grawitacyjnym odprowadzeniem spalin przewodem od urządzenia, stosowanie mechanicznej wentylacji wyciągowej jest zabronione.
Ust. 10. Przepisu ust. 9 nie stosuje się do pomieszczeń, w których zastosowano wentylację nawiewno-wywiewną zrównoważoną lub nadciśnieniową”
.
Porównując oba zapisy zauważyć można, iż znikło ograniczenie dotyczące stosowania wentylacji mechanicznej w przypadku korzystania z palenisk z zamkniętą komorą spalania. Ponadto w kolejnym ustępie zamiast sformułowania, w którym mowa o wentylacji nawiewno – wywiewnej zblokowanej, posłużono się precyzyjnym określeniem wentylacji nawiewno – wywiewnej zrównoważonej, dodając również możliwość wykorzystywania wentylacji nadciśnieniowej, co wychodzi naprzeciw oczekiwaniom wielu praktyków.
Elementy instalacji: czerpnie, wyrzutnie, sieci przewodów wentylacyjnych
W dalszych punktach projektu rozporządzenia rozbudowane zostały wymagania dotyczące lokalizacji czerpni i wyrzutni powietrza wskazujące jednocześnie nowe możliwe miejsca instalacji. M.in. określone zostały warunki instalacji wyrzutni powietrza na ścianie budynku.

„§ 152 ust.9. Dopuszcza się sytuowanie wyrzutni powietrza w ścianie budynku pod warunkiem, że:
• powietrze wywiewane nie zawiera uciążliwych zapachów oraz zanieczyszczeń szkodliwych dla zdrowia,
• przeciwległa ściana sąsiedniego budynku z oknami znajduje się w odległości co najmniej 10 m lub bez okien w odległości co najmniej 8 m,
• okna znajdujące się w tej samej ścianie oddalone są w poziomie od wyrzutni co najmniej 3 m, a poniżej lub powyżej wyrzutni, co najmniej 2 m,
• czerpnia powietrza, usytuowana w tej samej ścianie budynku, znajduje się poniżej lub na tym samym poziomie, co wyrzutnia w odległości co najmniej 1,5 m”.
W projekcie rozporządzenia wprowadzono szczegółowe wymagania dotyczące przewodów wentylacyjnych.
M.in. w §150 ust. 3. jasno określona została możliwość stosowania w budynkach jednorodzinnych central wentylacyjnych wywiewnych oraz nawiewno - wywiewnych, w których przewody z powietrzem usuwanym przyłącza się do wspólnego wentylatora (rys. 1), co zostało sformułowane w sposób następujący:

„W instalacjach wentylacji i klimatyzacji nie należy łączyć ze sobą przewodów z pomieszczeń o różnych wymaganiach użytkowych i sanitarno-zdrowotnych. Nie dotyczy to budynków jednorodzinnych i rekreacji indywidualnej”.
Oprócz ogólnych wytycznych dotyczących projektowania sieci przewodów, ich konstrukcji i materiałów do niej użytych nowe zapisy uwzględniają wskazania szczegółowe dotyczące np. konieczności prowadzenia przez pomieszczenia lub przestrzenie nieogrzewane przewodów z izolacją cieplną, podobnie jak przewody stosowane do recyrkulacji powietrza oraz prowadzące do urządzeń do odzyskiwania ciepła, a także przewody prowadzące powietrze zewnętrzne przez ogrzewane pomieszczenia powinny mieć izolację cieplną i przeciwwilgociową.
Podsumowanie
Zbierane w ostatnich latach doświadczenia firm i osób zajmujących się profesjonalnie omawianymi systemami owocują stosowaniem wypracowanych rozwiązań, co z kolei wpływa na zadowolenie użytkowników efektywnie działających systemów wentylacyjnych. Należy przy tym pamiętać, że warunkiem sprawnego działania systemu jest jego fachowy montaż. Instalacja systemu powinna uwzględniać zarówno zasady „sztuki” instalacyjnej, jak i zgodność z obowiązującymi przepisami. Ewolucja normatywów polegająca na uwzględnianiu nowych technologii ułatwia pracę wszystkim uczestnikom procesu budowy od projektanta po ostatecznego wykonawcę, a inwestora upewnia w poprawności przyjmowanych rozwiązań.

Tomasz Heppner
Literatura:
1. „Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie”, Dz.U. nr 15 4.02.1999
2. Projekt rozporządzenia ministra infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie
3. PN-83/B 03430 „Wentylacja w budynkach mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej. Wymagania” ze zmianą Az3 z 08.02.2000
4. PN-73/B-03431 „Wentylacja mechaniczna w budownictwie. Wymagania”
5. Bursa PH Materiały archiwalne