Ustawa o zużytym sprzęcie: grzywna za wyrzucenie lodówki

Przepisy ustawy o odpadach z dnia 27.06.1997 r. nakładają obowiązek na producentów i użytkowników wszelkiego sprzętu elektronicznego do przekazywania go specjalistycznym firmom w celu unieszkodliwienia. Zapis ten ma zapobiec składowaniu tych odpadów w nieodpowiednich warunkach, które mogą zagrozić i zanieczyścić środowisko. Po 21 października br. firmy muszą także dostosować i rozszerzyć plany pozbywania się sprzętu elektrycznego i elektronicznego do ustawodawstwa Unii Europejskiej. Dyrektywa Waste Electrical and Electronic Equipment (WEEE) żąda m.in. by firmy poddawały recyklingowi zużyte urządzenia. Ustawa dotyczy też urządzeń takich jak chłodziarki, zamrażarki, grzejniki elektryczne, wentylatory elektryczne, czy urządzenia klimatyzacyjne.

21 października br. weszła w życie ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym opublikowana w Dzienniku Ustaw Nr 180, pozycja 1495
Obowiązek regulacji zbierania elektrycznych i elektronicznych odpadów nakłada na Polskę dyrektywa unijna 2002/96/WE, popularnie zwana dyrektywą WEEE (Waste Electrical and Electronic Equipment), obowiązująca od lutego 2003 r. i obligująca kraje członkowskie do dostosowania prawa lokalnego nie później niż do 13 sierpnia 2005 r. Polsce udało się wynegocjować okresy przejściowe, tzn. że zasadnicza część tej dyrektywy zacznie u nas obowiązywać od 2008 r. Dyrektywa ta należy do tzw. dyrektyw środowiskowych i jest oparta na rozszerzonej odpowiedzialności producenta, czyli w tym przypadku wprowadzającego na terytorium kraju sprzęt elektryczny i elektroniczny. W praktyce oznacza to, że wprowadzający sprzęt jest nie tylko odpowiedzialny za powstające w procesie produkcyjnym odpady, ale również za odpady powstałe po zużyciu wytworzonych przez niego produktów.
Od teraz producenci sprzętu AGD muszą swoje wyroby odpowiednio oznakować i zaopatrzyć w informację, że nie wolno pozbywać się ich tak, jak innych odpadów. Demontaż zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz usuwanie z niego składników niebezpiecznych, będzie można prowadzić wyłącznie w wyspecjalizowanych zakładach. Także tzw. zakłady przetwarzania, od producenta mają się dowiedzieć np., które części składowe mogą być przeznaczone do ponownego użycia, a które powinny zostać usunięte, oraz gdzie są umiejscowione części niebezpieczne.

Sprzęt elektryczny i elektroniczny, którego nie wolno wyrzucać:
• Wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego: chłodziarki, zamrażarki, pralki, suszarki do ubrań, zmywarki, mikrofalówki, grzejniki elektryczne, wentylatory elektryczne, urządzenia klimatyzacyjne.
• Małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego: odkurzacze, zamiatacze dywanów, żelazka, tostery, frytownice, noże elektryczne, wagi.
• Sprzęt teleinformacyjny i telekomunikacyjny: komputery, laptopy (w tym procesor, mysz, monitor i klawiatura), stacje robocze, notebooki, notepady, kalkulatory kieszonkowe i biurowe, elektryczne i elektroniczne maszyny do pisania, faksy, teleksy, telefony, telefony komórkowe, telefony bezprzewodowe.
• Sprzęt audiowizualny: odbiorniki radiowe, odbiorniki telewizyjne, kamery wideo, sprzęt hi-fi, wzmacniacze dźwięku.
• Sprzęt oświetleniowy: oprawy oświetleniowe do lamp fluorescencyjnych (z wyjątkiem opraw stosowanych w gospodarstwach domowych), liniowe lampy fluorescencyjne, kompaktowe lampy fluorescencyjne, niskoprężne lampy sodowe.
• Narzędzia elektryczne i elektroniczne: wiertarki, piły, maszyny do szycia.
• Zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy: kolejki elektryczne i tory wyścigowe, gry wideo, kieszonkowe konsole do gier wideo.
• Przyrządy medyczne: sprzęt do radioterapii, sprzęt do badan kardiologicznych, sprzęt do wentylacji płuc, analizatory.
• Przyrządy do nadzoru i kontroli: czujniki dymu, regulatory ciepła, termostaty.
• Automaty do wydawania: automaty do wydawania: napojów gorących, butelek lub puszek z zimnymi i gorącymi napojami, produktów stałych, bankomaty.
Sprzęt, którego nie wolno wyrzucać do śmieci będzie oznaczany symbolem przekreślonego kosza. Zużyty sprzęt należy oddać w sklepie, gdzie kupuje się nowy.
Zgodnie z definicją zawartą w dyrektywie za wprowadzającego sprzęt uważa się przedsiębiorcę, który na terytorium kraju:
a. produkuje i sprzedaje pod własnym oznaczeniem sprzęt,
b. sprzedaje pod własnym oznaczeniem sprzęt wyprodukowany przez innego przedsiębiorcę,
c. prowadzi działalność związaną z importem lub wewnątrzwspólnotowym nabyciem, sprzętu.
Ustawa zakłada stworzenie i prowadzenie przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ) centralnego rejestru danych obejmującego:
- wprowadzających sprzęt,
- zbierających sprzęt,
- prowadzących zakłady przetwarzania,
- prowadzących działalność w zakresie recyklingu,
- prowadzących działalność w zakresie innych niż recykling procesów odzysku,
- organizacje odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego.
Przedsiębiorca przed rozpoczęciem działalności w zakresie: wprowadzania sprzętu, zbierania zużytego sprzętu, przetwarzania, recyklingu, innych niż recykling procesów odzysku będzie musiał do 1 lipca 2006 r. złożyć do GIOŚ wniosek o wpis do rejestru, przy czym przedsiębiorców wykonujących powyższą działalność w momencie wejścia w życie ustawy, będzie obowiązywał termin 30 września 2006 r.
Użytkownik sprzętu przeznaczonego dla gospodarstw domowych jest obowiązany do oddania zużytego sprzętu zbierającemu zużyty sprzęt (art.35). Zgodnie z art. 36 zabrania się umieszczania zużytego sprzętu łącznie z innymi odpadami. „Porzucanie” zużytego sprzętu w miejscach do tego nieprzeznaczonych podlega karze grzywny.
Użytkownik sprzętu będzie miał prawo nieodpłatnie oddać zużyty sprzęt w punkcie sprzedaży tego sprzętu w ilości nie większej niż kupowana (1:1). W tym miejscu kupującemu powinna zostać również udzielona informacja na temat dostępnych punktów zbierania. Sprzedawca detaliczny i hurtowy sprzętu przeznaczonego dla gospodarstw domowych ma obowiązek informowania dokonujących zakupu sprzętu o wysokości kosztów gospodarowania odpadami, jeżeli taka informacja została mu przekazana przez wprowadzającego sprzęt.
Wprowadzający sprzęt przeznaczony dla gospodarstw domowych jest obowiązany do zorganizowania i sfinansowania odbierania od prowadzących punkty zbierania sprzętu, przetwarzania, odzysku, w tym recyklingu i unieszkodliwiania zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych.
Przez zbierającego zużyty sprzęt należy rozumieć prowadzącego punkt zbierania zużytego sprzętu, w tym sprzedawcę detalicznego i sprzedawcę hurtowego, oraz gminną jednostkę organizacyjną prowadzącą działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych i przedsiębiorcę posiadającego zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych.
Biorąc pod uwagę łączną masę sprzętu wprowadzonego na rynek w Polsce (w 2002 r. było to 178 842 300 kg) i liczbę ludności (39 000 000 w 2002 r.) należy zebrać ok. 87 proc. zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, aby zapewnić wymagany poziom zbierania – 4 kg na osobę rocznie.
Typowa polska rodzina wymienia pralkę i odkurzacz średnio co 10 lat, a co 9 lat odbiorniki radiowe i telewizyjne. Najrzadziej, bo średnio co 14 lat wymienia lodówki.

Tabela 1: Wysokość produkcji w Polsce w latach 2000-2005 chłodziarek i zamrażarek (w tys. szt.)

Typ wyrobu
2000 r.
2002 r.
2003 r.
2004 r.
I-VI 2005 r.

Chłodziarki i zamrażarki łączone
oraz przeznaczone do wbudowania
693
645
1001
1280
716

Źródło: Główny Urząd Statystyczny
Główny Urząd Statystyczny podaje regularnie co miesiąc informacje o wysokości produkcji właściwie każdego sprzętu podlegającego pod tę ustawę. Samych telewizorów wyprodukowano w Polsce ponad 12 mln sztuk od 2000 r. do czerwca br.; pralek - ponad 1,6 mln sztuk; komputerów - 331 tys. sztuk. Nie znamy jednak rzeczywistej masy tych wszystkich urządzeń. Jak więc ma działać w praktyce ustawa?
Przy braku odpowiedniej infrastruktury i dość niskiej świadomości ekologicznej społeczeństwa osiągnięcie wyśrubowanych wymogów narzuconych ustawą graniczy z niemożliwością. Wiele wskazuje na to, że producenci AGD będą zmuszeni do osiągania szalonych limitów procentowych utylizowanego sprzętu. Ponieważ nasze wyroby są ciężkie, na branżę AGD przypadnie od 50 do 75% całej masy produktów wprowadzonych na polski rynek podlegających ustawie. Podobny przypadek ustawowego narzucenia limitów procentowych utylizowanego sprzętu miał miejsce na Węgrzech. Efektem był gwałtowny spadek sprzedaży, zaś działający tam producenci poważnie biorą pod uwagę wyprowadzkę poza kraj i sprzedaż z zagranicy.
Z tym, że ustawa weszła w zycie a krajowych rozporządzeń wykonawczych jeszcze nie ma, chociaż w Inspekcji Ochrony Środowiska rozpoczęły się już przygotowania do tworzenia rejestrów przedsiębiorców wprowadzających sprzęt i zajmujących się jego odzyskiem. Od dziś w sklepach RTV AGD powinny być informacje dotyczące tego, w jaki sposób i gdzie można oddawać zużyty sprzęt.
W zamyśle twórców ustawa w proponowanym kształcie przyczyni się do rozwoju branży recyklingowej i tworzenia nowych miejsc pracy. Skutek nowych przepisów może być jednak taki, że trzeba będzie likwidować obecne etaty w branży elektronicznej. Nadal nie jesteśmy społeczeństwem zamożnym i nasza siła nabywcza jest dużo niższa niż obywateli większości krajów Unii Europejskiej.
Ustawa wprowadza ponadto szereg niejasnych i trudnych do skontrolowania praw i obowiązków, jak choćby: "Prowadzący zakład przetwarzania jest obowiązany w pierwszej kolejności do przekazania sprawnego zużytego sprzętu do ponownego użycia" - czyli handel sprzętem używanym. Inne uwagi krytyczne to: niejasny charakter raportowania i obliczania udziału w rynku dla każdej z firm.
Należy słusznie obawiać się, że Ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym z zapisem o 40-proc. rocznych limitach utylizowanego sprzętu spowoduje wzrost cen na lodówki, telewizory, komputery i inne urządzenia.
Zobacz też:
• Tekst ustawy ustalony ostatecznie po rozpatrzeniu poprawek Senatu Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym
• Projekty aktów wykonawczych do ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym
• Opinia do ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym
• Gazeta Prawna: Stare lodówki nie trafią na śmietnik