Nowoczesne techniki instalacyjne w szpitalnictwie

W dniach 10 i 11 października 2002 r. w Białymstoku odbyło się już IV Seminarium Ogólnokrajowe nt. "Nowoczesne techniki instalacyjne w szpitalnictwie w aspekcie modernizacji istniejących obiektów". Organizatorami Seminarium byli: - Główna Sekcja Techniki Instalacyjnej w Szpitalnictwie Polskiego Zrzeszenia Inżynierów i Techników Sanitarnych Warszawa, - Politechnika Białostocka.

Technika sanitarna w szpitalnictwie jest bardzo bogata, jeżeli idzie o rodzaj wykonywanych tam instalacji. Z tego też względu Seminarium skierowane było do: służb technicznych szpitali, przedstawicieli organów samorządowych ds. lecznictwa, projektantów, wykonawców robót, producentów technologii i urządzeń sanitarnych oraz tych których interesują nowoczesne rozwiązania w branży sanitarnej.
Na IV Seminarium przygotowano następujące referaty:
1. Regulowane strumieniowe wymienniki ERST-SuperJet® to nowe proste rozwiązanie w układach cieplnych, klimatyzacyjnych i przemysłowych
mgr inż. E. Rösner ENERGOSTOP Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Wdrożeniowe ŚWIDNICA
Konstrukcja tego urządzenia jest bardzo prosta i niezawodna. Z wyjątkiem uszczelnienia trzpienia żywotność wymiennika jest nieograniczona. Żywotność uszczelki trzpieniowej wynosi 10 do 15 lat. Wymiennik strumieniowy łączy w sobie pięć zasadniczych funkcji i ponadto 20 unikatowych zalet, których nie można obecnie znaleźć w innych praktycznych aplikacjach.

Wymiennik strumieniowy i regulator strumieniowy ERST-SuperJet®:
• jest pompą
• jest zaworem regulacyjnym o bardzo wysokiej rozdzielczości
• jest regulatorem redukcji ciśnienia
• jest ogranicznikiem przepływu
• jest wymiennikiem bezpośrednim.
Samo urządzenie jest bezawaryjne i nie wymaga serwisu.
Wymiana ciepła następuje bezpośrednio bez jakichkolwiek strat temperatury i przy mniejszym poborze czynnika niż przy wymiennikach płytowych lub rurowo-płaszczowych.
Regulowany wymiennik strumieniowy ERST-SuperJet® jest obecnie najnowocześniejszym w świecie rozwiązaniem w zakresie odbioru, automatycznej regulacji i dostawy ciepła. Stanowi on nowy element węzła cieplnego, zastępując pompę obiegową z zaworem regulacyjnym i eliminując potrzebę zasilania układu w energię elektryczną.
Zastosowanie automatycznego wymiennika strumieniowego ERST-SuperJet® w miejsce hydroelewatora lub w miejsce zaworu regulacyjnego jest rozwiązaniem najtańszym i optymalnym pod względem technicznym, cieplnym elektroenergetycznym i inwestycyjnym. Podłączenie wymiennika jest proste i nie wymaga przebudowy instalacji w węźle, dlatego też może być wykonane nawet w sezonie grzewczym (czas wyłączenia instalacji do 2 godzin). W nowych projektach (nowym budownictwie) są znaczne uproszczenia projektowe i wykonawcze co zmniejsza w obu zakresach koszty. Automatycznie regulowany wymiennik strumieniowy ERST-SuperJet® nie wymaga wysokiego ciśnienia dyspozycyjnego, np. dla temperatur 130/95/70°C, przy stratach ciśnienia w instalacji 0,2 bara ciśnienie dyspozycyjne może wynieść jedynie 0,8 bara. W układach klimatyzacyjnych ciśnienie dyspozycyjne może wynieść jedynie 0,1 do 0,2 bara.
Wraz z zastosowaniem regulowanych wymienników strumieniowych ERST-SuperJet® następuje zmniejszenie kosztów inwestycyjnych o ca 70%, a składa się na to kilka pozycji.
Wymiennik strumieniowy i regulator strumieniowy ERST-SuperJet®:
• zastępuje elektryczną pompę wirową
• zastępuje zawór regulacyjny
• eliminuje napęd elektryczny do ogrzewania
• upraszcza instalację
• eliminuje regulator redukcji ciśnienia
• eliminuje ogranicznik przepływu
• eliminuje wymiennik ciepła i naczynie rozszerzające
• ogranicza koszty materiałów dźwiękochłonnych.
Regulowane wymienniki strumieniowe ERST-SuperJet® mogą znaleźć zastosowanie:
- w układach bezpośrednich w miejsce dotychczasowych hydroelewatorów
- w węzłach wymiennikowych jednofunkcyjnych lub dwufunkcyjnych c.o. i c.w.u. jako strumieniowy układ regulacyjny
- w węzłach wymiennikowych płytowych i rurowych grupowych dużej mocy po stronie wtórnej, jako precyzyjny układ regulacyjny poszczególnych budynków lub sekcji
- w węzłach technologicznych jako regulator strumieniowy o wysokiej rozdzielczości
- w układach klimatyzacyjnych jako regulator strumieniowy o wysokiej rozdzielczości.
2. Grzejniki kolumnowe Brugman seria medical line – czyste rozwiązanie, czyste ciepło
Brugman Fabryka Grzejników Sp. z o.o. LEGNICA
Do elementów, które w naszym klimacie muszą znajdować się w każdym pomieszczeniu należą grzejniki.
Ich głównym zadaniem jest dostarczenie do pomieszczenia odpowiedniej ilości ciepła w celu osiągnięcia komfortu cieplnego użytkownika. Komfort cieplny zbyt często jeszcze jest kojarzony tylko z samą temperaturą powietrza, bez uwzględniania możliwych do wystąpienia ruchów powietrza odczuwanych jako dyskomfort a spowodowanych np. niewłaściwym doborem nieodpowiednich grzejników i nieprawidłowym ich rozmieszczeniem w ogrzewanych pomieszczeniach.
Grzejnikom stosowanym w szpitalach i obiektach o szczególnie wysokich wymaganiach higienicznych stawiane są niezwykle ostre kryteria dodatkowe:
1. grzejniki nie mogą posiadać osłon, na których osadzałaby się trudna do usunięcia warstwa brudu
2. grzejniki powinny być gładkie, łatwe do czyszczenia
3. nie dopuszcza się instalowania grzejników z rur ożebrowanych oraz ogrzewania podłogowego i sufitowego
4. warstwa farby musi być trwała i szczelna
5. grzejniki muszą posiadać Atest Higieniczny Państwowego Zakładu Higieny z wyraźnym zaznaczeniem możliwości stosowania ich w obiektach szpitalnych
6. producent grzejników musi wystawić Deklarację Zgodności wyrobu z Polską Normą lub innym dokumentem odniesienia np. Aprobatą Techniczną Centralnego Ośrodka Badawczo Rozwojowego INSTAL.
Ponadto należy dodać, że przy wyborze rodzaju grzejników powinno się, dla stworzenia optymalnego komfortu psychicznego pacjentów, bezwzględnie brać pod uwagę także ich wygląd zewnętrzny. Aktualnie na rynku polskim do obiektów o wysokich wymaganiach higienicznych stosowane są grzejniki stalowe płytowe np. Brugman typ Standard.
Ze względu na charakterystyczną budowę grzejniki oddają do pomieszczenia znaczną część ciepła przez konwekcję co zapewnia osiągnięcie komfortu cieplnego nawet w dużych i wysokich pomieszczeniach. Grzejniki kolumnowe Brugman doskonale nadają się do zastosowania w modernizowanych szpitalach mieszczących się w obiektach zabytkowych. Ogrzeją duże i wysokie sale i korytarze oraz pomogą zachować ich stylowy, unikalny charakter!
W pomieszczeniach, w których znaczną część ścian stanowią okna i elementy przeszklone instalowanie grzejników kolumnowych nie stwarza żadnych problemów. Ze względu na otwartą strukturę dają one doskonały prześwit i nie stanowią bariery dla światła dziennego. Taka budowa grzejników doskonale ułatwia ich czyszczenie, gdyż grzejniki kolumnowe Brugman nie posiadają dużych powierzchni tylnych umieszczonych blisko ściany.
Główne powierzchnie grzewcze grzejników kolumnowych Brugman ulokowane są prostopadle do ściany, na której zostały zainstalowane, dając łatwy dostęp wielkościami celu usunięcia ewentualnych zanieczyszczeń.
Podstawowymi wielkościami określającymi grzejniki kolumnowe Brugman są wysokość, głębokość i ilość kolumn. Grzejniki kolumnowe Brugman produkowane są w następujących wysokościach: 300 mm, 450 mm, 600 mm grzejników 1000 mm. Maksymalna ilość kolumn wynosi od 30 dla grzejników o wysokości 1000 mm do 60 dla grzejników o pozostałych wysokościach.
Jedną z grup standardów branych pod uwagę i ocenianych podczas Akredytacji szpitali jest „Zarządzanie Środowiskiem Opieki”. Cytując za „Zdrowie i Zarządzanie” tom III, nr 3-4/2001 str. 37 Dwa standardy spośród dwudziestu trzech zawsze uzyskiwały oceny maksymalne. Dotyczyły one zabezpieczenia w gazy medyczne i postępowania z odpadami radioaktywnymi. Uwagi wizytatorów dotyczyły czystości, ogrzewania, i wentylacji”. Należy w takim razie, myśląc o przeprowadzeniu w placówce medycznej procesu akredytacyjnego, poważnie zastanowić się nad modernizacją całego systemu grzewczego wraz z elementami, które w tym systemie są zawsze najbardziej widoczne, a mianowicie grzejnikami.
3. Obliczeniowe moce cieplne i charakterystyki hydrauliczne wymienników typu JAD 3/18
oraz JAD 6/50 zasilanych parą wodną nasyconą
dr inż. MARIUSZ ADAMSKI Katedra Ciepłownictwa Politechnika Białostocka Białystok
W częstych przypadkach, kiedy ma się do czynienia z parą technologiczną, istnieje możliwość zasilania tym nośnikiem ciepła instalacji centralnego ogrzewania oraz ciepłej wody użytkowej. Wymiana ciepła w wymienniku w relacji „woda-para” zdecydowanie się różni od wariantu „woda-woda”. Przykładowo, ze skroplenia pary nasyconej o temperaturze 130oC i dochłodzenia kondensatu do 80oC uzyskuje się ciepło w ilości:

2721 + 4,2 (130-80) = 2931 kJ/kg,
podczas gdy ze schłodzenia wody w powyższych temperaturach:

4,2 (130-80) = 210 kJ/kg,
a więc około czternaście razy mniej ciepła.
Ponadto:
- współczynnik przejmowania ciepła przy skraplaniu pary wodnej nasyconej jest, zależnie od warunków wymiany ciepła, około czterokrotnie większy,
- średnia różnica temperatur między czynnikiem grzejnym a ogrzewanym jest większa niż w
wymiennikach woda-woda ze względu na stałą temperaturę skraplania czynnika grzejnego,
co powoduje, że wydajności cieplne wymienników zasilanych parą wodną mogą być znacznie większe niż przy zasilaniu ich wodą.
Eksploatacyjna regulacja mocy cieplnej wymiennika zasilanego parą jest w zasadzie ilościowa, przy czym maksymalną moc cieplną wymiennika uzyskuje się, kiedy na 100% powierzchni ogrzewalnej wymiennika występuje proces kondensacji pary wodnej. Zmniejszenie mocy cieplnej wymiennika polega na odpowiednim zmniejszeniu dostarczanej ilości pary, w stosunku do ilości obliczeniowej. Następuje wtedy wyłączenie z procesu kondensacji cześci powierzchni ogrzewalnej (na której następuje dochładzanie kondensatu). W niniejszym artykule przedstawiono praktyczne możliwości wykorzystania popularnych wymienników typu JAD do zasilania parą wodną.
4. Wpływ jakości wody na skuteczność sterylizacji
Grzegorz Lewkowicz Blanca Plus Sp. z o.o. Wola Mrokowska
Problem zapewnienia skutecznej sterylizacji w służbie zdrowia staje się coraz bardziej znaczący, szczególnie w kontekście wzrastającego zagrożenia zakażeniem wirusami żółtaczki.
Za najskuteczniejszą metodą sterylizacji uznawana jest sterylizacja termiczna mokra, która gwarantuje eliminację wszystkich form mikroorganizmów, w tym także form przetrwalnikowych sporów. Metoda ta polega na wykorzystaniu w procesie sterylizacji energii, posiadanej przez parę wodną o ściśle określonych parametrach.
Tylko zapewnienie odpowiednich warunków technicznych podczas procesu sterylizacji tzn. odpowiedniej temperatury i odpowiedniej wilgotności umożliwia uzyskanie odpowiedniej skuteczności procesu oraz utrzymanie sterylności poza obszarem sterylizatora. Skuteczność procesu sterylizacji zależy od wielu czynników, które możemy podzielić na cztery grupy:
- budowa sterylizatora, konstrukcja określona w PN EN 285
- para wodna
- opakowania
- obsługa.
Sterylizatory mogą być zasilane w parę wodną z sieci centralnej lub posiadać własny generator tzn. wytwornicę pary.
Bez względu na źródło pochodzenia pary należy tak dobierać parametry pracy i osprzęt aby uzyskać parę o parametrach zbliżonych do parametrów pary nasyconej suchej.
Jest to stan idealny, trudny do uzyskania. Zazwyczaj parametry pary odchylają się w kierunku pary przegrzanej lub pary wilgotnej. W przypadku użytkowania sterylizatorów zasilanych w parę z systemu centralnego, zazwyczaj nie mamy wpływu na jej jakość, która niestety w większości przypadków jest daleka od wymaganej.
Sytuacja wygląda inaczej jeżeli para wytwarzana jest przez wytwornicę współpracującą ze sterylizatorem.
Wymagania co do jakości pary określone są w Polskiej Normie PN EN 285 i na ogół są zbliżone z wymaganiami stawianymi parze przez producentów sterylizatorów.
Jakość pary określona jest poprzez pomiar jakości skroplin i podstawowe wymagania przedstawiają się następująco.

Warunkiem niezbędnym, do uzyskania wymaganej jakości pary, jest zasilanie wytwornicy wodą o ściśle określonym składzie fizyko-chemicznym.
Dopuszczalny poziom zanieczyszczeń, przedstawia poniższa tabela.

Wymagane parametry zapewnia wyłącznie woda zdemineralizowana. Dotychczas stosowane były 2 metody demineralizacji wody.
Pierwsza na zasadzie wymiany jonowej, a druga na bazie systemów odwróconej osmozy.
Porównanie tych metod skłania do preferowania metody odwróconej osmozy, mimo trochę wyższych kosztów na etapie inwestycyjnym.
Niezaprzeczalnymi zaletami są brak agresywnych reagentów, w postaci kwasów i zasad, niezbędnych do regeneracji złóż, a tym samym brak agresywnych ścieków, brak zagrożenia zdrowia w wyniku stosowania tych preparatów, nie ma konieczności zabezpieczania oddzielnych pomieszczeń na reagenty ani neutralizacji ścieków.
5. Nowoczesne sposoby izolacji rurociągów otulinami Rockwool
Robert Domański Rockwool Polska Sp. z o.o. Cigacice
Izolacja termiczna stanowi ważny element w gospodarce cieplnej, towarzyszy bowiem długiemu procesowi od produkcji ciepła w elektrowniach lub elektrociepłowniach, przez transport sieciami rozdzielczymi, aż do węzłów cieplnych i rozprowadzeniu w budynkach. Głównym zadaniem materiału izolacyjnego jest ograniczenie strat cieplnych w rurociągach i urządzeniach wytwarzających ciepło, a tym samym zmniejszenie kosztów eksploatacyjnych i oszczędność energii.
Kompleksową izolację termiczną wykorzystywaną zarówno w ciepłownictwie jak i energetyce zapewnia ROCKWOOL POLSKA - lider wśród materiałów z niepalnej wełny mineralnej.
Wełna ROCKWOOL jako produkt naturalny, nieorganiczny, otrzymywany w wyniku stopienia skał mineralnych (głównie bazaltu) jest w pełni ekologicznym materiałem termoizolacyjnym.
Wełna ROCKWOOL jest:
- NIEPALNA. Zapobiega rozprzestrzenianiu się ognia,
- ODPORNA NA WYSOKIE TEMPERATURY. Punkt topienia włókien ROCKWOOL znajduje się powyżej 10000C
- TRWAŁA. Nie wymaga sezonowania i nie zmienia swoich pierwotnych właściwości w całym
okresie eksploatacyjnym,
- CHEMICZNIE NEUTRALNA. Nie oddziałuje na inne materiały budowlane, nie jest wrażliwa na ich działanie,
- ODPORNA BIOLOGICZNIE. Nie stwarza warunków do rozwoju mikroorganizmów, nie gnije i nie jest atakowana przez insekty, robactwo i gryzonie.
Firma ROCKWOOL z szerokiej gamy produktów Izolacji Technicznych poleca na izolację rurociągów otuliny. Wszystkie otuliny, niezależnie od rodzaju, średnicy i typu wykończenia powierzchni zewnętrznej reprezentują ten sam, najwyższy poziom parametrów technicznych, znajdujący odzwierciedlenie w wysokiej jakości, łatwym montażu i trwałości w trudnych warunkach eksploatacyjnych.
Otuliny Flexorock są jednym z najnowocześniejszych produktów w swojej klasie. Charakteryzują się łatwym montażem, szczególnie takich elementów instalacji jak kolana, zagięcia, itp., wynikającym z unikalnej technologii produkcji. Otulina poddana w danym miejscu kompresji zmienia swe właściwości i staje się elastyczna. Dzięki temu doskonale dopasowuje się do elementów rurociągu zarówno na odcinkach prostych, jak i na kolanach, gdzie eliminuje się etap wycinania segmentów kolanowych. Wspomniane właściwości otuliny Flexorock sprawdzają się doskonale w praktyce przy izolacji rurociągów ciepłowniczych, instalacji c.o. i c.w.u. Szybki i łatwy montaż ograniczający się do założenia otuliny na rurociąg, a następnie zaklejenia połączeń wzdłużnych przy użyciu zakładki samoprzylepnej i połączeń poprzecznych taśmą aluminiową, znacznie przyspiesza prace instalatorów.
Izolacja oprócz ograniczania strat ciepła ma pełnić dodatkowo funkcje estetyczne. Właśnie z myślą o takim wymaganiu powstał TERMOROCK- kompletny system izolacji instalacji łączący doskonałe własności izolacyjne wełny mineralnej ROCKWOOL z estetycznym wykończeniem powierzchni folią PCV.
System składa się z:
- otulin TERMOROCK z wełny mineralnej, pokrytych płaszczem z folii PCV,
- gotowych osłon kolan PCV z wypełnieniem na bazie otulin FLEXOROCK z wełny mineralnej,
- taśmy PCV.
Nadaje się wszędzie tam, gdzie oprócz własności izolacyjnych kładzie się nacisk na estetykę wykończenia, a temperatura medium może osiągnąć nawet 2500C.
Wszystkie otuliny firmy Rockwool, niezależnie od rodzaju i typu wykończenia powierzchni zewnętrznej reprezentują ten sam najwyższy poziom parametrów technicznych, znajdujący odzwierciedlenie w wysokiej jakości, łatwym montażu i trwałości w trudnych warunkach eksploatacyjnych. Dodatkowo otuliny z wełny mineralnej mają ważną cechę - współczynnik rozszerzalności liniowej dla tych produktów jest równy zero, dzięki temu otuliny nie kurczą się i nie rozszerzają pod wpływem temperatur oraz nie zmieniają parametrów termicznych podczas całego okresu użytkowania.
6. Rozwiązania systemowe do laboratoriów w oparciu o systemy VAV
Maciej Cierpikowski TROX Technik Oddział w Polsce
Postęp techniczny oraz redukcja kosztów eksploatacyjnych a przede wszystkim troska o bezpieczeństwo ludzi pracujących w warunkach szkodliwych, wymusza na producentach urządzeń i systemów wentylacyjnych, opracowywanie i wdrażanie nowych technologii. Coraz częściej jest to realizowane, poprzez systemy urządzeń wyposażonych w elektronikę, sterowanych i monitorowanych komputerowo. Systemy te, dają możliwość precyzyjnego spełnienia specjalnych wymagań, jakie stawiane są przed określonymi typami pomieszczeń.
Jednym z takich systemów jest system LABCONTROL firmy Trox, stosowany do pomieszczeń laboratoryjnych. Zapewnia on utrzymanie projektowanego układu ciśnień w pomieszczeniu, ochronę przed niebezpiecznymi substancjami oraz stawia na pierwszym miejscu bezpieczeństwo jako pierwszy czynnik w ogólnym planowaniu systemu.
W celu zapewnienia bezpośredniej ochrony osobom pracującym z substancjami szkodliwymi, procesy chemiczne wykonuje się w digestoriach, oddzielonych od pomieszczeń laboratoryjnych szklanymi przegrodami i wyposażonych w instalację wyciągową. Wysoki stopień bezpieczeństwa w digestoriach, w połączony z redukcją kosztów ekonomicznych, firma Trox zrealizowała, dzięki zastosowaniu regulatora zmiennego przepływu VAV typu TVLK z automatyką. W ten sposób, uzyskujemy zmienną ilość powietrza wywiewanego z digestorium, w zależności od stopnia otwarcia okna roboczego. Celem tego jest utrzymanie stałej prędkości w szczelinie okna, nie pozwalającej na wydostanie się szkodliwych oparów, przy jednoczesnych stabilnych warunkach przepływu powietrza w digestorium. System odciągów miejscowych z stanowisk laboratoryjnych, został szczegółowo opisany w materiałach z I Seminarium Ogólnokrajowym nt. „Nowoczesne Techniki Instalacyjne w Szpitalnictwie” w 1999r. w Białymstoku.
Procesy chemiczne badane w laboratoriach mają różny przebieg. Pomimo tak skutecznego zabezpieczenia digestorium, niewielkie ilości substancji szkodliwych mogą wydostawać się z digestorium do pomieszczenia. Aby zapobiec rozprzestrzenianiu się toksycznych gazów, przepływ powietrza w laboratorium musi być dokładnie definiowany i kontrolowany. Musi on być, zatem wymuszony w taki sposób, że ruch powietrza w punktach przecieku lub w otwartych drzwiach ma zamierzony a nie przypadkowy kierunek. W laboratoriach, w zależności od przeznaczenia, powietrze z przyległych obszarów może płynąć tylko do laboratorium (utrzymanie podciśnienia w pomieszczeniu) lub odwrotnie z laboratorium do przyległych pomieszczeń (utrzymanie nadciśnienia w pomieszczeniu). Realizuje się to poprzez zmianę i utrzymanie równowagi ilości powietrza wentylacyjnego lub poprzez sterowanie ciśnienia w pomieszczeniu.
Sterowanie ilością powietrza, stosuje się w pomieszczeniach o niższych wymaganiach bezpieczeństwa, gdzie występują wysokie przecieki, takie jak np. otwierane okna. W rozwiązaniu LABCONTROL równowaga ciśnienia, realizowana jest przez pomiar ilości powietrza wywiewanego i ustalenie stosunku między powietrzem nawiewanym i wywiewanym za pomocą regulatorów VAV. Odczytana ilość powietrza wyciągowego służy do ustawienia ilości powietrza nawiewanego.
Utrzymanie stałego ciśnienia w obszarach o wyższych wymaganiach bezpieczeństwa, realizuje się przez pomiar i kontrolę ciśnienia w pomieszczeniu. Ta strategia kontroli, znajduje zastosowanie w przypadku pomieszczeń szczelnych (bez otwieranych okien), do których wejście odbywa się przez śluzę powietrzną. W tym przypadku, różnica ciśnień pomiędzy laboratorium i pomieszczeniem sąsiednim, jest mierzona przez przetwornik ciśnienia. Sygnał z przetwornika reguluje ilość powietrza nawiewanego lub wywiewanego, utrzymując żądane ciśnienie na stałym poziomie.
Istnieje kilka typowych rozwiązań systemowych do laboratoriów, jakie firma Trox proponuje swoim Klientom. Są to systemy oparte na regulatorach przepływu VAV, połączone za pomocą automatyki z regulatorami przy digestoriach, tworząc kompletne rozwiązanie reagujące na zmiany parametrów powietrza w laboratorium i w samym digestorium.
Najprostszym systemem jest nawiew do laboratorium za pomocą regulatora zmiennego wydatku typu TVR oraz wyciąg powietrza z digestorium, realizowany przez regulator typu TVLK.

W zależności od stopnia otwarcia szyby w digestorium, regulator TVLK automatycznie reguluje ilość wywiewanego powietrza w zakresie minimalnej i maksymalnej wydajności powietrza. Dla zrównoważenia bilansu powietrza w pomieszczeniu aktualny sygnał z regulatora wyciągowego jest przekazywany poprzez automatykę (elektroniczny kontroler w pomieszczeniu TCU) do regulatora nawiewnego ustawiając go w odpowiednim położeniu.
Nawiew powietrza w tym rozwiązaniu jest zawsze zależny od poziomu otwarcia szyby digestrium i od pracy regulatora wyciągowego. Przez cały czas pracy, reguluje ilość powietrza na wlocie, utrzymując bilans powietrzny na stałym poziomie. To oznacza, że w systemie tym, urządzenie VAV wyciągowe przejmuje funkcję jednostki nadrzędnej (master), a urządzenie VAV nawiewne, utrzymuje narzucone przez wywiew, parametry przepływu powietrza. Niegodonością tego systemu jest to, że spełnienie zakładnaych parametrów w pomieszczeniu występuje tylko przy ciągłej pracy digestrium...
System LABCONTROL dzięki modułowej budowie jest rozwiązaniem elastycznym, dającym szerokie możliwości dopasowania poszczególnych urządzeń do wymogów pomieszczenia. Proponując system wentylacji labolatoriów firma TROX, proponuje filozofie optymalizacji i energooszczędności. Ealstyczność poszczególnych rozwiązań umożliwia dużą swobodę w projektowaniu i jest uzależniona od wymagań pomieszczenia i od funkcji jakie ma spełniać system. Podane przykłady rozwiązań wentylacji laboratoriów miały na celu uświadomienie istoty działania i filozofi rozwiązań wentylacji laboratoriów z udziałem urządzeń firmy TROX.
7. Instalacje z rur tworzywowych w szpitalnictwie
Krzysztof Sękowski KAN. Sp. z o.o. Białystok - Kleosin
Wzrost wykorzystania rur z tworzyw sztucznych do budowy instalacji wewnętrznych z.w., c.w.u i c.o. w budownictwie mieszkaniowym i użyteczności publicznej Wiąże się to z niewątpliwymi zaletami stosowania rur z tworzyw sztucznych, wśród których jako podstawowe można wymienić:
- Trwałość i odporność na korozję instalacji,
- Łatwość i szybkość montażu,
- Możliwość wykonywania bardzo estetycznych instalacji z przewodami ukrytymi w przegrodach budowlanych,
- Możliwość wykonywania układów rozprowadzeń przewodów, ułatwiających rozliczanie zużycia ciepła i wody przez wyodrębnionych użytkowników,
- Porównywalny koszt w stosunku do odpowiednich instalacji wykonywanych z rur stalowych.
Idealnym rozwiązaniem na przykładzie, którego można przybliżyć tematykę stosowania i wykorzystania rur z tworzyw sztucznych w instalacjach jest system KAN-therm produkowany przez firmę KAN.
Charakterystyka rur z tworzyw sztucznych na przykładzie systemu KAN-therm.
System KAN-therm jest bardzo ciekawym rozwiązaniem instalacji z rur z tworzyw sztucznych.
Dzięki skonfigurowaniu z kilku grup materiałowych system KAN-therm pozwala na wykorzystanie zalet różnych typów rur w jednej instalacji, dzięki czemu uzyskuje się jej optymalizację pod względem funkcjonalnym i ekonomicznym.
Podstawowym elementem składowym systemu KAN-therm są rury z polietylenu sieciowanego PE-Xc i LPE z polietylenu DOWLEX w zakresie średnic Ø 12-32 mm przeznaczone są do instalacji z.w., c.w.u. (ciśnienie pracy 10 bar, Tmax 60°) i c.o (ciśnienie pracy 6 lub 10 bar, Tmax 90°) i ogrzewania podłogowego. Wykorzystuje się je do prowadzenia instalacji w systemie rura w rurze w posadzkach podłóg. Rury te łączy się złączami mosiężnymi. System KAN-therm, oprócz złącz mosiężnych oferuje złącza wykonane z materiału PPSU ( tworzywo – polisulfon fenylenu), które w połączeniu z rurami gwarantują ponad 50 letnią eksploatację. Zróżnicowanie asortymentu w postaci rur PE-Xc i LPE pozwala dobrać materiał stosownie do możliwości finansowych inwestora z zachowaniem wszystkich kryteriów technicznych.
W zakresie złącz do rur polietylenowych oferta systemu KAN-therm obejmuje złącza skręcane i z pierścieniem nasuwanym praską, które dopuszczone są do chowania w przegrodach bez ograniczeń (w tym w posadzkach podłóg).
Połączenia skręcane, mosiężne do rur PE-Xc i LPE umożliwiają wykonywanie instalacji z wykorzystaniem rozdzielaczy przy użyciu kluczy płaskich.
Połączenia z pierścieniem nasuwanym praską do rur PE-Xc i LPE z wykorzystaniem kształtek mosiężnych i wykonanych z tworzywa PPSU są dopuszczone do bezpośredniego betonowania w posadzkach podłóg z uwagi na ich pewność, trwałość, brak konieczności dodatkowych uszczelnień. Umożliwiają wykonywanie układów rozprowadzeń przewodów z trójnikami krytymi w szlichtach stropów. Układy takie w stosunku do układów rozdzielaczowych charakteryzują się znacznie mniejszym zużyciem materiałów dzięki wyeliminowaniu węzłów typu rozdzielacze, oraz nie dublowaniu trasy przewodów, które ma miejsce w przypadku podłączania każdego odbiornika oddzielnym przewodem do rozdzielacza.
Rury z polichlorku winylu PVC-U ( woda zimna) i polichlorku winylu chlorowanego PVC-C (c.w.u. i c.o) systemu KAN-therm występują w zakresie średnic Ø16-110 mm . Są to rury sztywne łączone poprzez klejenie polidyfuzyjne, przeznaczone głównie do zastępowania rur stalowych w natynkowym prowadzeniu, oraz budowy instalacji wszędzie tam gdzie zachodzi konieczność stosowania dużych średnic przewodów. Odporność chemiczna na czynniki agresywne rur PVC-C pozwala na wykorzystanie tego materiału w instalacjach przemysłowych. Unikalne rozwiązanie, jakim są kompensatory mufowe ułatwia kompensację wydłużeń termicznych rur.
Rury wielowarstwowe PE-Xc/AL./PE-Xc systemu KAN-therm występujące w zakresie średnic Ø 14-26 mm przeznaczone są do instalacji z.w., c.w.u ( ciśnienie pracy 10 bar, Tmax 60°) i c.o ( ciśnienie pracy 10 bar, Tmax 95°) i ogrzewania podłogowego. Rury te dzięki konstrukcji opartej na wewnętrznej rurze aluminiowej pokrytej zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz polietylenem sieciowanym łączą zalety rur tworzywowych i metalowych dając możliwość gięcia z zachowaniem nadanego kształtu, są szczelne dyfuzyjnie i mają mały współczynnik wydłużenia termicznego. Wykorzystuje się je podobnie jak rury PE-Xc i LPE do prowadzenia instalacji w systemie rura w rurze w posadzkach podłóg, jak również do prowadzenia natynkowego w obrębie np. kotłowni, do czego są szczególnie predysponowane. Rury te łączy się złączkami mosiężnymi.
Połączenia skręcane typu przyłączka do rur PE-Xc/Al/PE-Xc współpracuje z serią kształtek 9012.xxx typu kolana, trójniki, czwórniki posiadającymi uniwersalne gniazda i montowane są przy użyciu kluczy płaskich bez gwintowania czy spawania. Kształtki serii 9012.xxx współpracują również z rurami PE-Xc i LPE , oraz miedzianymi poprzez system śrubunków i zacisków tworząc uniwersalny system połączeń.
Połączenia z pierścieniem prasowanym do rur PE-Xc/Al/PE-Xc rozszerzają zakres stosowania rur wielowarstwowych systemu KAN-therm w przypadku konieczności krycia złącz w przegrodach budynków.
Tak bogaty asortyment systemu KAN-therm pozwala na jego szerokie wykorzystanie w budynkach użyteczności publicznej, budynkach remontowanych.
8. EasiHeat™ - kompaktowy węzeł cieplny para-woda
Stanisław Mioduski Włodzimierz Wiszniewski Spirax Sarco Sp. z o.o.
EasiHeat™ powstał jako efekt współpracy Spirax Sarco i Alfa Laval, firm z bogatym doświadczeniem
w dziedzinie regulacji parametrów pary oraz wymiany ciepła. Z uwagi na swoje własności użytkowe może być kluczowym elementem każdego węzła cieplnego zasilanego parą wodną, spełniając przy tym najostrzejsze wymagania, dotyczące jakości regulacji parametrów strony wtórnej.
Stosowany może być w przedziale mocy od 100 kW do 1200 kW przy zasilaniu parą o ciśnieniu do 8 bar.
EasiHeat™ składa się z następujących głównych elementów:
1. specjalizowanego wymiennika płytowego o konstrukcji skręcanej, zaprojektowanego przez Alfa-Laval dla procesów grzania parą;
2. zaworu regulacyjnego z siłownikiem pneumatycznym i pozycjonerem;
3. regulatora elektronicznego PID wraz z czujnikiem temperatury typu Pt100;
4. zespołu odwadniającego w dwóch opcjach - w postaci odwadniacza pompującego lub pływakowego.
EasiHeat™ - zastosowania:
- jest szczególnie przydatny dla procesów szybkozmiennych;
- w opcji z odwadniaczem pompującym jest całkowicie niewrażliwy na zjawisko zawieszania się kondensatu w sytuacjach obciążenia znacznie odbiegającego od warunków obliczeniowych;
- może pracować w układach utylizacji ciepła, np. wykorzystując opary o ciśnieniu równym lub niższym od atmosferycznego;
- ma bardzo zwartą konstrukcję (mieści się swobodnie w przestrzeni 1,2 m3).

9. Równoważenie i dezynfekcja termiczna instalacji c.w.u. i cyrkulacji c.w.u.
Mariusz Jędrzejowski Michał Mika Danfoss Sp. z o.o.
W niniejszym referacie przedstawiono nową koncepcję regulacji i eksploatacji instalacji cyrkulacyjnej ciepłej wody użytkowej. Uwzględniono opublikowane 15.06.2002 w Dzienniku Ustaw nr 75 rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Zaprezentowano produkty Danfoss do instalacji c.w.u. spełniające wymagania powyższego rozporządzenia.
Termiczne równoważenie instalacji – nowy standard regulacji cyrkulacji c.w.u.
Metoda dynamicznego równoważenia instalacji cyrkulacji c.w.u. proponowana przez firmę Danfoss oparta jest na termicznym równoważeniu instalacji uzyskiwanym za pomocą termostatycznych zaworów cyrkulacyjnych ( MTCV ). Metoda ta zapewnia utrzymanie stałej, jednakowej temperatury we wszystkich punktach poboru c.w.u.. Ponadto automatycznie uzyskuje się:
minimalny przepływ cyrkulacyjny niezbędny do uzyskania żądanej temperatury, który w Rozporządzeniu został określony w bardzo wąskich granicach 55°C - 60°C
- adaptację do zmieniających się warunków wewnętrznych (hydraulicznych) jak i zewnętrznych (temperatury otoczenia)
- eliminację obliczeń hydraulicznych niezbędnych w celu wyrównania ciśnień w obiegu cyrkulacji.
Metodyka obliczeń stosowana w przypadku termicznego równoważenia zakłada (zgodnie ze wytycznymi DVGW 553) obliczenie:
- strat ciepła w instalacji c.w.u. i cyrkulacyjnej, na podstawie założonej temperatury wychłodzenia wody w obiegu c.w.u. – zalecane wychłodzenia: 5 - 10 K
- całkowitego strumienia cyrkulacyjnego
- strumienia cyrkulacyjnego, przepływającego przez poszczególne piony cyrkulacyjne metodą punktów węzłowych na podstawie natężenia przepływu strumienia dopływającego do danego węzła oraz strat ciepła w poszczególnych odcinków instalacji
- doboru średnic przewodów cyrkulacyjnych
- strat ciśnienia w krytycznym obwodzie przy uwzględnieniu spadku ciśnienia na termostatycznym zaworze cyrkulacyjnym
- doboru pompy cyrkulacyjnej dla obliczonych wartości przepływu i ciśnienia dyspozycyjnego zdolnego pokonać straty ciśnienia obiegu krytycznego
- sprawdzenie doboru pompy z kryterium dezynfekcji termicznej instalacji c.w.u i cyrkulacji; wzrost temperatury z 550C do 700C powoduje wzrost strat ciepła aż około 43%, a zatem, zwiększony musi być również przepływ cyrkulacyjny, który zapewni prawidłowy proces dezynfekcji.
Dezynfekcja termiczna – skuteczna metoda zwalczania skażenia bakteriologicznego (Legionella pneumophila)
Badania instalacji c.w.u. przeprowadzone w ostatnich latach przez wyspecjalizowane służby sanitarno-epidemiologiczne stwierdziły częste przypadki wtórnego skażenia wody bakterią Legionella pneumophila. Wiele badań oraz publikacji prezentowanych w ostatnim czasie na łamach wyspecjalizowanych czasopism jednoznacznie stwierdzają jak olbrzymie zagrożenie dla zdrowia ludzkiego wynika z faktu skażenia instalacji bakterią Legionella.
Legioneloza jest nowo rozpoznaną chorobą wywołaną przez bakterie Legionella, występującą w środowisku naturalnym jak i w systemach dystrybucji wody. Ze względu na inhalacyjny charakter zakażeń najbardziej niebezpieczne są miejsca, w których wytwarzane są aerozole wodno-powietrzne, jak: prysznice, nawilżacze, zraszacze, wieże chłodnicze, baseny typu –„whirlpool” i „jacuzzi”. Badania przeprowadzone przez PZH potwierdziły częste występowanie skażenia w obiektach: szpitalnych, hotelach, osiedlach miejskich, budynkach użyteczności publicznej itp. Obecnie PZH wraz z terenowymi ośrodkami sanitarno-epidemiologicznymi przygotowany jest do przeprowadzenia badań próbek wody w celu wykrycia bakterii rodzaju Legionella.
Na szczególną uwagę zasługuje rozpoznawanie zagrożeń w budynkach szpitalnych. Ludzie chorzy i osłabieni odznaczają zwiększoną podatnością omawiane tu zagrożenia.
Legioneloza występuje w kilku postaciach klinicznych: zapalenie płuc, zakażenie uogólnione-septyczne ( gorączka, dreszcze, bóle mięśni) oraz zakażenie z objawami rzekomo-grypowymi. Śmiertelność dochodzi do 20%.
Jest wiele metod zwalczania bakterii Legionella: chlorowanie, ozonowanie, jodowanie oraz stosowanie ultrafioletu lub dezynfekcji termicznej. Najłatwiejsza do stosowania i zarazem wysoce skuteczna jest metoda termiczna. Polega ona na podgrzaniu wody do temperatury dezynfekcji, w której następuje pasteryzacja bakterii i co jest niezmiernie istotne dla całego procesu, utrzymanie tej temperatury przez odpowiedni czas. Stosowanie cyklicznie metody w zależności od rodzaju i ilości występowania bakterii oraz rodzaju instalacji daje skuteczność w zwalczaniu tego współczesnego zagrożenia. Ten sposób podany został w Rozporządzeniu.

Rozwiązania techniczne
Automatyczny zawór termostatyczny MTCV. Umożliwia on uzyskanie termicznego zrównoważenia instalacji cyrkulacyjnej oraz jest elementem systemu nadzoru nad procesem przegrzewu instalacji, dając gwarancję przeprowadzenia go we wszystkich pionach. Zawór jest przygotowany do rozbudowy do pracy w automatycznym procesie dezynfekcji termicznej. Unikatowe rozwiązanie firmy Danfoss daje możliwość sekwencyjnego sterowania procesem dezynfekcji umożliwiającego realizację procesu „pion po pionie“.
Czas dezynfekcji i jego optymalizacja
Podwyższenie temperatury w instalacji w celu przeprowadzenia procesu dezynfekcji termicznej może spowodować oprócz oczekiwanej pasteryzacji bakterii wiele innych zagrożeń . Do najważniejszych, zaliczyć można:
• ryzyko wystąpienia poparzeń
• zwiększona korozja instalacji (szczególnie dla instalacji stalowych ocynkowanych)
• zwiększone ryzyko wystąpienia osadów wapiennych powodujących „zarastanie” instalacji c.w.u.
Zatem dezynfekcja termiczna powinna być ona zrealizowana skutecznie przy jednoczesnym skracaniu czasu utrzymania wysokiej temperatury w całej instalacji. Dla przykładu konieczny czas dezynfekcji przy temperaturze 700C to 6 minut. Niemożliwy jest jednak fakt wzrostu temperatury w całej instalacji w jednakowym czasie i utrzymania go przez 6 minut (straty ciepła, rozległe instalacje itd.) Toteż kłopotliwe byłoby wyznaczenie optymalnego czasu dezynfekcji dla całej instalacji, ponadto oczekiwanie na dezynfekcję ostatnich pionów naraża piony bliższe na dłuższy czas dezynfekcji niż jest to konieczne (osady, korozja, poparzenia).
Danfoss proponuje zastosowanie Sterownika Dezynfekcji Pionów – CCR sterującego pracą zaworów MTCV. CCR umożliwia wybór temperatury dezynfekcji oraz czasu jej realizacji dla każdego pionu. Wybór czasu oznacza, że w każdym pionie po osiągnięciu temperatury dezynfekcji będzie ona utrzymywana tylko przez wybrany czas, po którym nastąpi zamknięcie pionu. Umożliwi to skierowanie większego strumienia dezynfekcyjnego do pozostałej części instalacji i przyspieszenie procesu dezynfekcji dla całej instalacji. Należy również podkreślić, że nie musimy wstępnie wyznaczać czasu dezynfekcji dla całej instalacji, ponieważ CCR po zakończeniu procesu dla całej instalacji przekaże sygnał o jego zakończeniu (możliwa jest współpraca z regulatorami w węzłach cieplnych, kotłowniach itd.). Konieczne jest jedynie zainicjowanie procesu poprzez wzrost temperatury w miejscu przygotowania wody (węzeł cieplny, kotłownia, podgrzewacze itd. CCR jest wyposażony również w system autodiagnostyki).
Warto w tym miejscu przedstawić wyniki badań optymalizacji czasu dezynfekcji. Dla instalacji c.w.u złożonej z 8 pionów cyrkulacyjnych i określonego czasu dezynfekcji dla pionu 10 minut – proces dezynfekcji całej instalacji trwał: przy sterowaniu CCR - 26 minut a w przypadku użycia MTCV tylko termostatycznymi modułami dezynfekcyjnymi 112 minut!

Zabezpieczenie przed poparzeniem
W celu zmieszenia ryzyka poparzeń nawet w czasie tych „26 minut„, Danfoss proponuje użycie termostatycznych zaworów mieszających (TVM-W) montowanych przed każdym punktem poboru lub kilkoma punktami, będącymi na wyposażeniu danego mieszkania. Zawór umożliwia również szybkie uzyskania wymaganej temperatury wody.

Podsumowanie
Na podstawie przedstawionych informacji należy stwierdzić:
- automatyzacja procesu regulacji instalacji cyrkulacyjnej uwzględnia zmienne warunki jej eksploatacji i zapewnia zrównoważenie hydrauliczne układu
- w budynkach szpitalnych konieczna jest stała kontrola zagrożenia bakteriami Legionella
- dezynfekcja termiczna jest zalecanym i skutecznym sposobem walki z zagrożeniem bakteriami Legionella
- zawory MTCV i sterownik CCR tworzą system nadzoru nad pracą i dezynfekcją instalacji ciepłej wody.
10. PIPERING 3,0 – inteligentny instalator
inż. Piotr Fuliński HILTI
Aby podołać tym wszystkim wyzwaniom, bez poświęcania na rozwiązanie problemu zbyt wiele cennego czasu zostało stworzone nowe narzędzie działające w środowisku Windows – PIPERING 3,0. Software został stworzony przez firmę HILTI, a może precyzyjniej należałoby powiedzieć na jej użytek. HILTI za pośrednictwem swoich inżynierów konsultantów, oferuje również możliwość przeszkolenia w pracy z programem oraz to co jest już chyba większości znane – fachowe doradztwo nietypowych rozwiązań.
Program składa się z trzech bloków (rury i kanały wentylacyjne, szyny montażowe, punkty stałe), z których każdy jest odrębnym programem. Daje to możliwość pracy nie tylko kompleksowej, ale również rozpatrzenie każdego zagadnienia osobno. W przyszłości dzięki takiej strukturze programu, istnieje możliwość jego szybkiej i prostej rozbudowy.
Każdy ze wspomnianych trzech bloków wymaga odrębnej instalacji z płyty CD. Odbywa się ona automatycznie lub półautomatycznie, tak jak to ma miejsce w Windows. W celu określenia miejsca instalacji, wyświetla się domyślna ścieżka dostępu, sugerująca katalog HILTI (jest on tworzony automatycznie). Istnieje również możliwość wyboru wersji językowej (obszerna baza). Należy natomiast zwrócić uwagę na blok dotyczący punktów stałych (Fixed Point).
Wygląd okna powitalnego to... Cztery kwadraty po lewej stronie (w postaci ikon graficznych) obrazują możliwości wyboru sposobu podwieszenia instalacji (szyna montażowa - strop, ściana, podwieszenia bezpośrednie – strop, ściana). Po prawej stronie mamy możliwość wyboru między dwoma systemami podwieszeń: MN – system ciężki składający się z solidnych profili szynowych (wys. 21, 41, 62 mm oraz ich odmiany podwójne) oraz ML – system lekki, głównie do podwieszeń kanałów wentylacyjnych (wys. profili szynowych 15, 20, 30 mm). Wyboru dokonujemy poprzez kliknięcie myszką odpowiedniego kwadratu, po którym następuje podświetlenie wybranego elementu. Wersję zabezpieczenia antykorozyjnego zaznaczamy klikając w odpowiednie okienko. Po tej wstępnej selekcji dokonujemy akceptacji naszego wyboru kwadratem z wizerunkiem kalkulatora.
Pojawia nam się kolejne okno, i tak dalej i dalej...

Po opisaniu jednego ciągu (na schematycznym rysunku jest to widok przekroju jednej rury), możemy przystąpić do jego kopiowania w odpowiednie miejsca (o ile oczywiście istnieje konieczność montażu ciągów rurowych takiej samej średnicy). Widok szyny ulega wydłużeniu automatycznie.
Jeżeli zamiast ciągów rurowych ma być zastosowany kanał wentylacyjny, wystarczy kliknąć przycisk o takiej nazwie. W miejscu widocznego przekroju rury, ukaże się przekrój kanału z odpowiednimi polami do jego opisu...
W przypadku instalacji grzewczych możemy dokonać obliczenia długości odkształcenia, klikając odpowiednią ikonę (trzecią od końca). Tam gdzie występuje kondensacja (przypadek instalacji z wodą lodową), należy użyć ikony piątej od końca (widok kapiącej rury)...
Dla wszystkich miłośników programu AutoCAD - istnieje możliwość transportu naszego rysunku do jego różnych wersji. Ale nie tylko. Ikona z widokiem ekierki (druga z dwóch znajdujących się bezpośrednio pod rysunkiem) służy właśnie do otwierania okna transportu.
Dla użytkowników innych programów graficznych - możliwość konwersji do formatu *.jpg.
Na koniec tego parę informacji dotyczących listy materiałowej. Jej rozbudowana forma jest naprawdę imponująca. Okno zawiera schematyczny rysunek oraz wyszczególnione projekty podwieszeń. Do ich tworzenia pod jedną nazwą pliku wyjściowego, służy drugi przycisk w pasku menu. Kursor w tabeli poniżej, pokazuje jakim przekrojem zajmujemy się w danym momencie. Ustawiając kursor na polu opis i klikając je dwukrotnie, uaktywniamy to pole, mając możliwość zmiany nazwy przekroju. Pole – Długość Rury – służy do określenia długości danej trasy. Rozstaw jest uwzględniany automatycznie. Pole oznakowane jako – Nr – opisuje ilość podwieszeń na długości całej trasy.
Przechodząc do przycisków znajdujących się pod rysunkiem – pierwszy od lewej pozwala obejrzeć schematyczny rysunek konstrukcji (taki widok jest demonstrowany). Drugi w kolejności, udostępnia możliwość wpisania danych dotyczących budowy, klienta itd. Z kolei trzeci, uruchamia bibliotekę produktów, dającą możliwość ich ręcznego dopisania do listy materiałowej.
Naciśnięcie pierwszego z nich udostępni zestawienie zbiorcze wszystkich elementów, użytych na całej długości występujących tras rurowych (wszystkie projekty przekrojów). Drugi – Elementy Projektu – dotyczy jedynie zaznaczonego przekroju (również na całej długości trasy). Trzeci pozwala obejrzeć ilość zapamiętanych przekrojów (obecny widok). Czwarty daje możliwość obejrzenia zestawienia rur, występujących w zaznaczonym przekroju (dotyczy jednego mocowania). Ostatni udostępnia specyfikację elementów (obejmę, pręt gwintowany, płytkę mocującą) zaznaczonego przekroju rury.
W ten sposób możemy obejrzeć zestawienia elementów poczynając od tego zbiorczego, a kończąc na pojedynczym mocowaniu. Są na szczęście również symbole i numery katalogowe, które w zupełności wystarczają.
Do wyznaczania sił w punktach stałych służy blok FixedPoint, który funkcjonuje jedynie jako oddzielny program.
11. Jakościowe porównanie systemów nawiewania powietrza w pomieszczeniach czystych
Dr.-Ing. Johann Halupczok TKT Facility Engineering Bergisch Gladbach, Niemcy
Technika czystych pomieszczeń obejmuje coraz większą ilość zadań, metod i wymagań w poszczególnych dziedzinach i gałęziach przemysłu i techniki od przemysłu farmaceutycznego, przez biochemię, medycynę, przemysł spożywczy, mikroelektronikę, produkcję czystych folii po mechanikę precyzyjną i technikę lotów kosmicznych . Ta dyscyplina techniki stawia obecnie technice wentylacyjnej i klimatyzacyjnej nowe zadania. Systemy obróbki i rozdziału powietrza w pomieszczeniach, doprowadzenie powietrza przefiltrowanego w filtrach absolutnych do określonych miejsc i stanowisk pracy oraz tworzenie stref ochronnych w pomieszczeniach czystych, stanowią kryteria wyboru układu klimatyzacyjnego dla pomieszczenia czystego o określonej funkcji i wymaganej klasy czystości.
Odpowiednio do potrzeb i klasy czystości pomieszczenia rozróżnia się trzy podstawowe systemy wentylacji pomieszczeń czystych:
- wentylacja mieszająca z turbulentnym przepływem powietrza
- wentylacja wyporowa z laminarnym przepływem powietrza
- wentylacja mieszająca z nisko turbulentnym przepływem powietrza.
Często stawiane jest pytanie, który system wentylacji mieszającej jest efektywniejszy ze względu na rozdział cząsteczek zanieczyszczeń i komfort cieplny, czy z turbulentnym albo z nisko turbulentnym przepływem powietrza.
Systemy nawiewania i przepływu powietrza
a) Nawiew i przepływ turbulentny
W pomieszczeniach czystych klasy 10 000 i 100 000, wg US-FS 209 (lub ISO klasy 7 i 8, wg EN-ISO 14644-1) realizowany jest turbulentny nawiew i przepływ powietrza w pomieszczeniu. W przypadkach specjalnych można osiągnąć również klasę 1000. W tym systemie wentylacji mieszającej, sposób rozprzestrzeniania się cząsteczek zanieczyszczeń w pomieszczeniu uwarunkowany jest przez stopień turbulencji strumienia nawiewanego. Powietrze nawiewane jest najczęściej przez pojedyncze nawiewniki wirowe, poziomo do pomieszczenia. Przez intensywne mieszanie się powietrza nawiewanego z powietrzem w pomieszczeniu osiąga się tzw. efekt homogennego rozcieńczenia zanieczyszczeń.
Przy projektowaniu wentylacji mieszającej w pomieszczeniach czystych klasy 10 000 i 100 000 przyjmowana jest krotność wymiany powietrza od 10 h-1 do 30 h-1, a w pomieszczeniach klasy 1000 ok. 60 h-1.
b) Nawiew i przepływ laminarny
Przy projektowaniu wentylacji wyporowej w pomieszczeniu czystym klasy < 100 i przyjęciu prędkości nawiewu równej 0,45 m/s osiąga się w pomieszczeniu o wysokości 3 m krotność wymiany powietrza ok. 500 h-1.
c) Nawiew laminarny i przepływ nisko turbulentny
Przy organizacji produkcji w dużych pomieszczeniach czystych tzw. nowoczesnych technologii (High Technologies) duży nacisk kładzie się ze względów ekonomicznych na ograniczenie przestrzeni o wysokiej klasy czystości bezpośrednio do strefy procesu technologicznego [5]. Strefa czystości np. klasy < 10 z nawiewem laminarnym z prędkością 0,45 m/s zostaje otoczona strefą z nawiewem laminarnym i przepływem nisko turbulentnym np. klasy < 1000.
Przepływ nisko turbulentny realizowany jest przez zastosowanie pojedynczych nawiewników laminarnych z których powietrze nawiewane jest pionowo w dół z prędkością od 0,15 m/s do 0,35 m/s. Ze względu na niską prędkość i turbulencję strumienia nawiewanego, powietrze z pomieszczenia jest mniej intensywnie mieszane z powietrzem nawiewanym. Klasa czystości pomieszczenia lub strefy w pomieszczeniu zależy w znacznej mierze od stosunku powierzchni nawiewników laminarnych do powierzchni sufitu jak również od krotności wymiany powietrza.
Przy projektowaniu pomieszczeń czystych z przepływem nisko turbulentnym klasy 1000 przyjmowana jest krotność wymiany powietrza ok. 50 h-1.
Autor w wyniku badań stwierdza, że w bezpośredniej odległości od źródeł emisji cząsteczek, liczba cząsteczek w przypadku nawiewania mało turbulentnego została znacznie przekroczona od wartości średniej, czego nie można stwierdzić w przypadku nawiewania turbulentnego.
Przy analizie wszystkich pomiarów dokonanych w ramach tych badań stwierdzono, że w 63% serii pomiarowych przy nawiewie mało turbulentnym (laminarnym) wystąpiła wartość maksymalna w tych punktach a tylko w 37% w przypadku nawiewania turbulentnego.
Porównując obydwa systemy nawiewu powietrza ze względu na rozkład koncentracji cząsteczek w pomieszczeniu korzystniej jest stosować nawiew turbulentny przez nawiewniki wirowe niż przez punktowo rozmieszczone w pomieszczeniu nawiewniki laminarne. Prawdopodobieństwo wystąpienia maksymalnych koncentracji cząsteczek w strefie pracy jest w tym przypadku znacznie niższe a rozkład koncentracji cząsteczek bardziej równomierny. W obu przypadkach nie stwierdzono znaczącego wpływu różnicy temperatur  na rozkład koncentracji cząsteczek w pomieszczeniu. Chociaż średnia koncentracja cząsteczek maleje przy wzrastającej krotności wymiany powietrza, to nie wpływa to na rozkład wartości maksymalnych.
Przy nawiewaniu powietrza w pomieszczeniach czystych klasy 10 000 lub 100 000 korzystniej jest stosować nawiew turbulentny z nawiewników wirowych niż nawiew mało turbulentny z nawiewników laminarnych, zarówno ze względu na rozkład prędkości i temperatury powietrza w pomieszczeniu jak i rozkład koncentracji cząsteczek zanieczyszczeń w pomieszczeniu.
Do głównych zalet przepływu turbulentnego należą:
- niższe maksymalne prędkości przepływu powietrza w strefie przebywania ludzi,
- równomierny rozkład prędkości powietrza w strefie pracy,
- równomierny rozkład temperatury powietrza w pomieszczeniu,
- unikanie niskich temperatur powietrza pod nawiewnikami,
- niższe prawdopodobieństwo występowania maksymalnych koncentracji cząsteczek zanieczyszczeń w strefie pracy,
- równomierny rozkład koncentracji cząsteczek zanieczyszczeń w pomieszczeniu.
Istotna korzyść przy zastosowaniu nawiewu mało turbulentnego z nawiewników laminarnych jest wówczas, gdy wymagana jest niższa koncentracja cząsteczek zanieczyszczeń bezpośrednio nad miejscem pracy niż w pomieszczeniu.
12. Systemy podtynkowe- nowe tendencje
Krzysztof FILIPKOWSKI GEBERIT
Zainstalowane w domowych łazienkach miski ustępowe spłukiwane były do niedawna głownie za pomocą zaworów ciśnieniowych montowanych bezpośrednio na odejściu od instalacji wody zimnej, lub za pomocą natynkowych zbiorników płuczących, nazywanych górno- lub dolnopłukami - zależnie od wysokości umieszczenia na powierzchni ściany. Zasadą było w obu przypadkach uzyskanie odpowiedniej intensywności spłukiwania na poziomie 0.9- 2.0 l/s, przy czasie spłukiwania 5-7 sekund.
Zawory ciśnieniowe stanowią rozwiązanie wygodne, ze względu na małą ilość miejsca potrzebnego do ich montażu. Jest to jednak rozwiązanie hałaśliwe i mało ekonomiczne w użyciu. Ze względu na wahania ciśnienia wody w instalacji oraz trudności w dokładnej regulacji wydajności, rzadko udaje się w tym przypadku uzyskać przepływ zakładanej ilości wody w wysokości około 9 l. Znaczenie ma w tym przypadku również kształt miski ustępowej, w powszechnie stosowanych miskach tzw. talerzowych
(z poziomą „półeczką” wewnątrz) dostateczne spłukanie zanieczyszczeń stałych uzyskać można dopiero po zużyciu kilkunastu litrów wody.
Występujące w łazienkach starszego typu górnopłuki żeliwne, czyli zbiorniki zawieszane na wysokości około 2 metrów nad posadzką, mają pojemność 9-12 litrów i więcej. Aktywacja spłukiwania następuje przez podniesienie wewnętrznego zaworu dzwonowego za pomocą pociągacza.
Urządzenia powyższe wypierane były stopniowo przez natynkowe zbiorniki spłukujące zawieszane bezpośrednio ponad miską ustępową- tzw. dolnopłuki, lub zbiorniki osadzane na konstrukcji miski i tworzące z nią jedną całość, tzw. miskę kompaktową. Oba rozwiązania stosowane są do chwili obecnej. Dolnopłuki wykonywane są najczęściej z różnego rodzaju tworzyw sztucznych- zależnie od standardu zbiornika. Z kolei zbiorniki przeznaczone do obsługi misek kompaktowych są ze względu na swoją funkcję wykonywane z materiałów ceramicznych.
Stosowany w zbiornikach powyższego typu mechanizm spłukujący pozwalał początkowo wyłącznie na przepływ jednej dawki wody. W obu przypadkach pojemność wynosiła dotychczas najczęściej 8-12 l. W rzeczywistości uzyskiwane w trakcie spłukiwania ilości wody były każdorazowo większe o około 1 l, ze względu na konstrukcję zaworu pływakowego, który umożliwiał dopływ wody z instalacji w trakcie zachodzącego spłukiwania.
Zalety systemu podtynkowego
System do zabudowy podtynkowej charakteryzuje się szeregiem zalet w stosunku do rozwiązania klasycznego.
Zalety te przedstawiono na przykładzie montażu miski ustępowej:
- dostępność całej posadzki pomieszczenia sanitarnego. W najniższym miejscu (bezpośrednio przy ścianie, na której
zawieszona jest miska ustępowa) odległość dolnej krawędzi syfonu miski ustępowej od powierzchni posadzki wynosi
około 5 cm. Dzięki temu możliwe jest łatwe sprzątanie całej powierzchni posadzki, nie występują trudno dostępne
zakamarki. Cecha szczególnie ważna w przypadku ogólnodostępnych pomieszczeń sanitarnych o dużej ilości
użytkowników. Istotne jest również uzyskanie jednolitej powierzchni posadzki, bez konieczności cięcia układanych na
niej płytek ceramicznych.
- wyciszenie działania spłuczki. Instalacja wodociągowa i kanalizacyjna stanowi w każdym budynku jedno z
poważniejszych źródeł hałasu, słyszalne i trudne do wyciszenia szczególnie w budynkach mieszkalnych
wielorodzinnych. Umieszczenie spłuczki oraz rurociągów doprowadzających wodę i odprowadzających ścieki pod
tynkiem, jak również konstrukcja mechanizmu spłukującego i samej spłuczki umożliwiają znaczną redukcję hałasu,
wywoływanego uruchamianiem spłukiwania i przepływem wody. Spłuczki podtynkowe średniej i wyższej klasy
wyposażone są w warstwę styropianu, której zadaniem jest dodatkowe wyciszenie oraz zapobieganie kondensacji pary
wodnej na płytkach ceramicznych, ułożonych na czołowej powierzchni spłuczki.
- oszczędność wody. Konstrukcja wiszącej, tzw. lejowej miski ustępowej wymaga dla uzyskania pożądanego efektu
spłukiwania użycia mniejszej ilości wody, niż w przypadku klasycznej miski stojącej na posadzce. Przyjmuje się, że
wystarczające jest jednorazowe spłukanie tego rodzaju miski sześcioma litrami wody w przypadku obecności
wewnątrz miski zanieczyszczeń stałych, oraz trzema litrami wody w przypadku wyłącznie zanieczyszczeń płynnych.
Mechanizm spłukujący wewnątrz spłuczki, wchodzącej w skład stelaża podtynkowego zapewnia dokładne
dozowanie wody spłukującej. Problem może wydawać się mało ważny w przypadku łazienek w mieszkaniach lub
domach jednorodzinnych, jednakże w przypadku uczęszczanych łazienek w obiektach ogólnodostępnych (stacjach
paliw, restauracjach itp.) oszczędność zużycia wody stanowi kwestię bardzo istotną. Jeszcze poważniejszy staje się
przy odprowadzaniu ścieków do lokalnych układów oczyszczających lub zbiorników bezodpływowych.
- estetyka pomieszczenia. Kwestie estetyczne są indywidualną sprawą każdego użytkownika i projektanta. Wydaje się
jednak, że bardziej estetyczne jest ukrycie instalacji rurowych pod tynkiem, niż ich obecność wewnątrz pomieszczeń
sanitarnych. W przypadku miski ustępowej istotne jest także ukrycie spłuczki- w tym przypadku widoczne elementy
stanowią wyłącznie: wisząca na ścianie miska ustępowa oraz przycisk uruchamiający spłukiwanie.
- wytrzymałość pionowa prawidłowo zainstalowanego stelaża do miski ustępowej oraz bidetu wynosi według
materiałów informacyjnych wiodących producentów około 400 kg. W rzeczywistości jest ona jeszcze wyższa,
podobnie jak wytrzymałość wiszącej ceramiki. Dla uzyskania takiego efektu konieczne jest ścisłe przestrzeganie reguł
montażu stelaży.
- dostęp do zawartości spłuczki podtynkowej po jej zainstalowaniu zapewniony jest przez otwór rewizyjny, znajdujący
się pod przyciskiem spłukującym. Tą drogą może zostać zdemontowany do czyszczenia lub wręcz całkowicie
wymieniony cały mechanizm spłukujący, znajdujący się wewnątrz spłuczki.
- wymiary montażowe stelaża do miski ustępowej wraz z podwieszoną miską ustępową nie przekraczają analogicznych
wymiarów dla miski stojącej ze spłuczką natynkową lub miski kompaktowej. Z praktyki znane są przypadki montażu
stelaży podtynkowych w remontowanych ubikacjach w wielorodzinnych budynkach mieszkalnych w systemie
wielkopłytowym (m.in. OWT-67/72, WK-70). Uzyskany efekt był w pełni zadowalający.

Systemy spłukiwania na przykładzie stelaży do misek ustępowych i pisuarów
Sterowanie spłukiwaniem miski ustępowej
Podstawowy i najprostszy system aktywacji spłukiwania miski ustępowej polega na naciśnięciu przycisku, umieszczonego w pozycji pionowej na ścianie nad miską ustępową lub w pozycji poziomej na półeczce, stworzonej dzięki obmurowaniu stelaża. Ze względu na specyficzne wymagania części użytkowników możliwe jest również zastosowanie uzupełniających systemów spłukujących. Należą do nich:
- nożne przyciski w postaci gumowych membran umieszczonych na posadzce lub na wysokości około 15 cm nad
posadzką na ścianie w sąsiedztwie miski. Przycisk pneumatyczny połączony jest wężykiem z elementem
aktywującym, umieszczonym na zaworze dzwonowym wewnątrz spłuczki. Rozwiązanie to stanowi najprostsze
spłukiwanie uruchamiane bez dotyku rąk, wymagane w zakładach przetwórstwa spożywczego- m.in. masarniach,
mleczarniach, przetwórniach ryb. Ze względu na utrzymywanie zachowania higieny rozwiązanie zalecane również w
służbie zdrowia.
- dodatkowe przyciski ręczne umieszczone niżej niż przycisk główny, także na bocznych ścianach łazienki i poza tym
pomieszczeniem. Przyciski tego rodzaju przeznaczone są specjalnie dla osób niepełnosprawnych i umożliwiają
spłukanie zawartości miski osobie poruszającej się na wózku inwalidzkim.
-automatyka sterowana podczerwienią. System tego rodzaju zapewnia całkowicie automatyczne i bezdotykowe
spłukiwanie zawartości miski ustępowej po jej każdorazowym użyciu. Automatyka wyposażona jest w nadajnik i
odbiornik promieniowania podczerwonego oraz napędzany elektrycznie element wykonawczy, nakładany na zawór
dzwonowy wewnątrz spłuczki.
Sterowanie spłukiwaniem pisuaru
Sterowania te dostarczane są w kilku wariantach. Wszystkie sterowania podtynkowe firmy Geberit są instalowane w skrzynce montażowej stelaża przeznaczonego do montażu pisuaru nad obsługiwanym elementem ceramicznym:
- ręczny przycisk pneumatyczny- uruchomienie odbywa się w sposób analogiczny, jak spłukanie miski ustępowej przez
naciśnięcie przycisku umieszczonego nad pisuarem
- nożny przycisk pneumatyczny – uruchomienie odbywa się analogicznie, jak w przypadku membrany nożnej używanej
do spłukiwania miski ustępowej. Jest to najprostszy sposób aktywacji spłukiwania bez użycia rąk
- system uruchamiany czujnikiem podczerwieni- uruchomienie odbywa się w pełni automatycznie po zadziałaniu
czujnika podczerwieni, reagującego na obecność użytkownika. System może być zasilany z instalacji 220 V lub baterii
fotograficznej 9 V.
- system uruchamiany czujnikiem radarowym- uruchamianie odbywa się również w pełni automatycznie. Jest on
uznawany za najbardziej odporny na działanie wandali ze względu na pełne ukrycie elementów wykonawczych.
Oferowany jest również natynkowy system sterowania uruchamiany czujnikiem podczerwieni instalowany nad pisuarem. System tego rodzaju używany jest przy pracach modernizacyjnych. Nie wymaga on obecności stelaża podtynkowego, stosowanego do podwieszania pisuaru.
Nowe tendencje w budowie systemów podtynkowych- na przykładzie stelaży typu Geberit Duofix i Kombifix
Doskonalenie produkowanych stelaży do zabudowy podtynkowej jest procesem ciągłym.
Efektem było opracowanie misek, dla których wystarcza (w przypadku zanieczyszczeń stałych) porcja wody płuczącej o wielkości 6 l, a w niektórych rozwiązaniach nawet 4.5 l. Optymalizacja tego rodzaju łatwiejsza była w przypadku misek wiszących, ze względu na ich bardziej zwartą konstrukcję. W chwili obecnej produkowane są spłuczki z podwójnym mechanizmem spłukującym, najczęściej jest to mechanizm oznaczony jako 3/6 litra (3 litry- do spłukiwania zanieczyszczeń wyłącznie płynnych, 6 litrów- do spłukiwania zanieczyszczeń stałych). Podejmowane są dalsze działania mające na celu ograniczenie porcji wody płuczącej do około 4.5 litra. Zmiana pojemności syfonu miski ustępowej (ograniczenie do około 1.8- 2.0 l) może umożliwić masowe stosowanie tego rodzaju rozwiązań w niedalekiej przyszłości, zważywszy, że do prawidłowego spłukania zawartości miski pojemność ta powinna zostać wymieniona około dwukrotnie. Barierą ograniczającą dalszy postęp w tej dziedzinie staną się wymagania odbiorców ścieków- w przypadku ich dopływu do oczyszczalni niewskazana jest zbyt dużą gęstość ścieków, przy wysokim ładunku zawartych w nich zanieczyszczeń.
Stosowane są rozwiązania poprawiające komfort użytkowania spłuczek, w tym na przykład montaż dodatkowej warstwy styropianu. W przypadku zbiorników podtynkowych ma ona formę wypraski otaczającej spłuczkę od zewnątrz. Zadaniem tego rozwiązania jest zapobieganie roszeniu na zewnętrznej ściance spłuczki oraz dodatkowe wyciszenie pracy zbiornika.
Wszystkie przedstawione powyżej rozwiązania zastosowane zostały w spłuczce podtynkowej, stanowiącej podstawowy element stelaży typu Kombifix i Duofix WC. Firma Geberit wyznacza tymi rozwiązaniami standardy, które są następnie adaptowane w analogicznych urządzeniach innych producentów.
Powyższe referaty, to propozycje konkretnych rozwiązań technicznych, mogących mieć zastosowanie w budownictwie szpitalnym tak nowym jak i w modernizacjach. Efektem ich zastosowania na pewno będzie wysoki poziom techniczny instalacji zapewniający bezawaryjne spełnienie projektowanych parametrów eksploatacyjnych. Konsekwencją powyższego a za razem podstawowym efektem, będą lepsze i bezpieczniejsze warunki zdrowotne przebywających w szpitalach pacjentów, a także lepsze warunki umożliwiające skuteczniejsze ich leczenie pracującego tam personelu medycznego.
W ciągu dwóch dni trwania IV Seminarium odbyły się ponadto:
- wspólna debata w trakcie której poruszono następujące problemy:
a/ rola „instalatorów” w dalszym etapie reformy służby zdrowia,
b/ jak służby eksploatacyjne radzą sobie obecnie z coraz wyższym poziomem techniki
instalacyjnej w jednostkach służby zdrowia,
c/ pralnie indywidualne w szpitalach czy centralne (obejmujące działaniem kilka szpitali),
d/ możliwość wprowadzenia chlorowania ścieków szpitalnych w istniejących obiektach,
w sytuacji kiedy często istnieje kilka wylotów sieci kanalizacyjnej,
e/ opłacalność stosowania kondygnacji technicznej w szpitalach.
- prezentacje pism instalacyjnych przez ich REDAKTORÓW NACZELNYCH:
1/ Polski Instalator,
2/ Rynek Instalacyjny,
3/ Chłodnictwo i Klimatyzacja,
4/ Instalacje Sanitarne,
- prezentacje firmowe:
1/ AL KO THERM – producent central do wentylacji i klimatyzacji
2/ TROX – producent uzbrojenia instalacji wentylacji i klimatyzacji
3/ OPEN kontakt - partner medialny Seminarium (strona www)
- prezentacja ofert firmowych na stoiskach ekspozycyjnych:
- BRUGMAN - grzejniki
- BLANCA Plus – uzdatnianie wody stosownie do potrzeb szpitala
- HILTI - mocowania, zawiesia, punktu stałe itd.
- ROCKWOOL - izolacje z wełny dla instalacji sanitarnych
- TROX - elementy uzbrojenia instalacji went.-klimat.
Jest to jedyna, w Białymstoku i w kraju, tego typu impreza w roku, w trakcie której można spotkać przedstawicieli znaczących w kraju firm branży sanitarnej oraz redaktorów naczelnych pism instalacyjnych, przygotowanych do udzielania fachowych konsultacji oraz dysponujących dla potrzeb uczestników kompletami materiałów technicznych specjalnie na tą okoliczność przygotowanych. Istotnym elementem było wieczorne spotkanie wszystkich uczestników Seminarium na „wspólnej kolacji”. Artystycznym akcentem tegoż wieczoru był występ duetu gitarowego PAZZ DUO, który w mistrzowskim wykonaniu przypomniał, wielu z nas, wspaniałe melodie z lat 70, 80 a także te współczesne we własnej aranżacji. Do tańca zaś grał zespół muzyczny hotelu "Gołębiewski". O której, dla wielu z nas, skończył się ten wieczór? Można się tylko domyślać. Taki wieczór może być znowu w Białymstoku i to już tylko za rok.
Ogromne potrzeby w tej materii oraz bogata oferta funkcjonujących na teranie kraju firm stanowią gwarancje, że następne V Seminarium w Białymstoku dostarczy wszystkim uczestnikom nie tylko dużo najnowszych informacji technicznych, ale także będzie miejscem nawiązania i podtrzymania, bardzo ważnych w dzisiejszych czasach, kontaktów towarzyskich.
Partnerzy medialni IV Seminarium: Chłodnictwo i Klimatyzacja, Expert Medyczny, Gaz, Woda i Technika Sanitarna, INSTAL, Instalacje Sanitarne, Instalator Polski, Magazyn Instalatora, Ogólnopolski Przegląd Medyczny, Przewodnik Menadżera Zdrowia, Rynek Instalacyjny, Technika Chłodnicza i Klimatyzacja oraz WWW.WENTYLACJA.COM.PL i WWW.OPENKontakt.com .
Kolejne V Seminarium Ogólnokrajowe w Białymstoku nt. "Nowoczesne Techniki Instalacyjne w Szpitalnictwie w aspekcie modernizacji istniejących obiektów" odbędzie się już niedługo, gdyż
09 i 10 października 2003 roku, na które i imieniu organizatorów serdecznie już dziś zapraszam.

Jan RÓŻAŃSKI
(e-mail: jbr@intelcom.pl)
P.S. Jeszcze w 2002r uruchomiona zostanie strona internetowa dotycząca wszystkich edycji Seminarium