Nielegalne czynniki chłodnicze to realne ryzyko dla branży HVACR

Problem nielegalnego obrotu czynnikami chłodniczymi (HFC) w Polsce i Europie przybrał już poważne rozmiary i stanowi realne zagrożenie, które destabilizuje rynek. F-gazy są przemycane przez granice, substancje są fałszowanie, a zamiast legalnych czynników stosowane są ich odpady. Dla branży HVACR to nie tylko kwestia zgodności z przepisami – to zagrożenie dla instalacji, ludzi i reputacji firm.

Czym są HFC i dlaczego są regulowane?

HFC (fluorowane gazy cieplarniane) to substancje wykorzystywane m.in. jako czynniki chłodnicze i spieniające, środki gaśnicze, rozpuszczalniki, gazy izolujące w elektroenergetyce oraz gazy pędne w aerozolach. Ze względu na ich wysoki potencjał tworzenia efektu cieplarnianego (GWP), ich stosowanie i obrót są ściśle regulowane przez prawo Unii Europejskiej.

Nowe przepisy

Od 11 marca 2024 r. obowiązuje Rozporządzenie UE 2024/573, które zaostrza przepisy dotyczące fluorowanych gazów cieplarnianych. Wprowadza większe ograniczenia w obrocie F-gazami, stopniowe zakazy stosowania czynników o wysokim GWP, obowiązek odzysku i raportowania oraz nowe mechanizmy kontroli i egzekwowania prawa, aby przyspieszyć transformację branży HVACR w kierunku bezpieczniejszych i bardziej ekologicznych technologii.

Nielegalny obrót czynnikami chłodniczymi i problem fałszowania HFC

Aby obejść unijne przepisy dotyczące kontyngentów, importerzy i eksporterzy sięgają po nielegalne praktyki, takie jak fałszowanie dokumentów, oszustwa fakturowe, przemyt czynników chłodniczych w legalnych przesyłkach czy sprzedaż nielegalnych F-gazów przez internet.

Poważnym zagrożeniem jest również fałszowanie samych substancji, czyli sprzedaż czynników innych niż zadeklarowane na opakowaniu. W rzeczywistości zawartość takich pojemników często stanowią substancje zakazane na terenie Unii Europejskiej.

Przykładem jest incydent ze stycznia bieżącego roku, kiedy odbył się przetarg na dostawę kilku ton czynnika R449A. Konkurs wygrała najbardziej konkurencyjna oferta, a dostawca przedstawił certyfikat potwierdzający jakość produktu. Jednak badania zlecone przez Fundację Ochrony Klimatu PROZON wykazały, że w pojemnikach znajdował się nie R449A, lecz R404A – czynnik zabroniony do napełniania i serwisowania urządzeń chłodniczych ze względu na wysoki współczynnik GWP. Tym samym doszło do naruszenia prawa patentowego, konsumenckiego oraz przepisów ochrony środowiska.

Zdarza się również, że niebezpieczne odpady trafiają ponownie do obrotu. W lutym tego roku pojawiła się oferta na „zregenerowany” czynnik R404A z zagranicy, w atrakcyjnej, niższej od europejskiej cenie. Dostawca posiadał certyfikat potwierdzający proces regeneracji, ale nie dysponował certyfikatem jakości zgodnym z normą AHRI 700. Analiza próbek, przeprowadzona na zlecenie PROZONu, wykazała, że oferowany produkt nie był w rzeczywistości zregenerowany. Korzystanie z takich czynników naraża użytkowników na wysokie kary finansowe oraz odpowiedzialność prawną.

Jedyną legalną formą ponownej sprzedaży czynnika chłodniczego jest jego regeneracja przez autoryzowany podmiot oraz wydanie certyfikatu jakości zawierającego adres i nazwę takiego zakładu (znajdującego się na terenie Unii Europejskiej), dane dotyczące badanego czynnika, numer partii regenerowanego czynnika, czytelny podpis i pieczęć oraz specyfikację jakości zgodną z normą AHRI 700.   

W latach 2023–2025 nasiliły się działania służb związane z międzynarodową wymianą informacji oraz operacjami przeciwko nielegalnym łańcuchom dostaw. Polskie organy aktywnie uczestniczą w międzynarodowych operacjach DEMETER, organizowanych przez Światową Organizację Celną, których celem jest kontrola transgranicznego przemieszczania niebezpiecznych odpadów, w tym fluorowanych gazów cieplarnianych. Równolegle prowadzone są lokalne akcje ukierunkowane na zwalczanie nielegalnego przemytu. Skala problemu jest jednak na tyle duża, że kluczowe znaczenie ma podnoszenie świadomości ryzyka związanego z napływem nielegalnych HFC oraz rozwijanie umiejętności i narzędzi umożliwiających ich identyfikację.

Ryzyko stosowania nielegalnych czynników chłodniczych

Sięganie po nielegalne lub sfałszowanie czynniki chłodnicze HFC niesie za sobą poważne konsekwencje, które dotykają użytkownika, jego firmę, klientów oraz środowisko. Ryzyko występuje na wielu płaszczyznach:

• Zagrożenia prawne – stosowanie nielegalnych substancji grozi wysokimi karami administracyjnymi, odpowiedzialnością finansową i karną, kontrolami oraz utratą reputacji firmy.
• Awarie techniczne – nieznany lub nieprawidłowy skład chemiczny może prowadzić do uszkodzeń instalacji, wycieków i trwałej utraty sprawności urządzeń.
• Zagrożenia bezpieczeństwa – fałszywe lub źle oznakowane czynniki chłodnicze stwarzają ryzyko dla zdrowia i życia pracowników – mogą być toksyczne, łatwopalne lub reagować w nieprzewidywalny sposób.
• Łamanie zasad zdrowej konkurencji – korzystanie z nielegalnych gazów zaburza rynek i szkodzi firmom działającym zgodnie z przepisami, które ponoszą koszty certyfikacji, odzysku i raportowania.
• Szkody środowiskowe – substancje z nielegalnego obrotu nie są odpowiednio odzyskiwane ani też regenerowane, co zwiększa emisję gazów cieplarnianych i przyczynia się do zmian klimatycznych.

Jak rozpoznać legalny czynnik chłodniczy?

Nielegalny handel HFC stanowi poważne zagrożenie dla całej branży chłodniczej. Dlatego tak ważne jest, aby umieć rozpoznać podejrzane produkty i świadomie unikać ryzyka. Sprawdź, jak mieć pewność, że korzystasz z legalnych i bezpiecznych czynników chłodniczych.

• Bezpieczny pojemnik nadaje się do wielokrotnego napełniania, posiada jednodrożny lub dwudrożny zawór oraz wysoki kołnierz zabezpieczający zawór,
• posiada trwałe tłoczenia na kołnierzu,
• zawiera etykietę producenta i naklejkę informacyjną (zgodnie z Rozporządzeniem 1272/2008),
• zawiera etykietę F-gazową (zgodnie z Rozporządzeniem 2024/573 i 2024/2174).

Jak rozpoznać nielegalny pojemnik?

• Pojemnik nie nadaje się do ponownego napełnienia, jest cienkościenny, nie ma konstrukcji umożliwiającej bezpieczne użytkowanie w cyklu wielokrotnego użytku.
• Pojemnik posiada niebezpieczny wlutowany zawór jednokierunkowy uniemożliwiający ponowne napełnienie oraz kontrolę przepływu gazu.
• Pojemnik posiada uchwyt zamiast kołnierza, który nie posiada trwałych tłoczeń identyfikacyjnych oraz zabezpieczenia zaworu przed uszkodzeniem.
• Niekompletne oznakowanie pojemnika, zawierające wyłącznie dane wskazane przez producenta. Nie posiada oznaczeń wymaganych przez przepisy unijne.
• Nielegalny pojemnik nie zawiera etykiety F-gazowej, etykiety producenta i naklejki informacyjnej.

Dlaczego legalne czynniki chłodnicze mają znaczenie?

Wybór legalnych czynników chłodniczych to nie tylko zgodność z przepisami – to realny wkład w ochronę klimatu, zdrowia i bezpieczeństwa. W Linde wierzymy, że odpowiedzialność zaczyna się od źródła, dlatego każdego dnia wspieramy branżę HVACR w budowaniu przejrzystego i bezpiecznego rynku.

Wspólnie z Fundacją PROZON, z którą od lat współpracujemy, pomagamy eliminować nielegalny obrót F-gazami, edukujemy i oferujemy konkretne narzędzia.

W przypadku braku pewności co do składu posiadanego czynnika chłodniczego, PROZON oferuje bezpłatne badanie składu HFC. Dzięki temu można upewnić się, że używamy bezpiecznych i legalnych substancji. W sytuacji, kiedy badania wykażą niezgodność wskazującą na oszustwo, klienci mogą anonimowo przekazać taką informacją poprzez stronę https://bezpiecznehfc.pl/pl/. Wówczas zostanie ona skierowana do organów Inspekcji Ochrony Środowiska w celu wykonania kontroli i wycofania niezgodnych substancji od dostawcy.

Kupując w Linde,  masz pewność, że wybierasz legalny, sprawdzony i zgodny z prawem czynnik chłodniczy. Działaj odpowiedzialnie – dla siebie, dla branży, dla klimatu.